Humanistisch DNA – Bram van Boxtel
Wat vind je belangrijk, wat geeft je leven zin? Hoe ga je om met de mooie en lastige dingen in het leven? De antwoorden op deze – typisch humanistische – vragen zijn voor iedereen anders. Maar dat wil niet zeggen dat je het allemaal alleen hoeft te verzinnen! Laat je inspireren door mensen die leven als humanist. Deze keer: Bram van Boxtel, PhD-kandidaat en docent aan de Universiteit voor Humanistiek.
Wanneer besefte je dat je humanist bent?
‘Op de achterflap van een boek van Joep Dohmen zag ik dat hij lesgaf aan de Universiteit voor Humanistiek. Daar moest ik naartoe. Na de open dag was ik op slag verliefd. Dat het een levensbeschouwelijke universiteit was, vond ik wel spannend – ik dacht dat ik niets met religie en levensbeschouwing had. Tijdens het eerste college liet Laurens ten Kate zien hoe alle mensen op een bepaalde manier humanist zijn, omdat ieder van ons weet dat we op een bepaalde manier rekenschap af moeten leggen voor ons bestaan. Op een bepaald niveau weet zowel de atheïst als de gelovige dat we het met elkaar te doen hebben.’
Wat betekent humanisme voor jou?
‘Een toegewijde interesse in de wereld en in mensen. Aan de ene kant inspireert dat optimisme en een gevoel van broederschap, bij gebrek aan een genderneutrale term. Maar er schuilt ook een tragiek en weemoedigheid in. Wat hebben we van deze wereld gemaakt? Humanisme betekent blijven kijken en je verwonderen.’
Wat is een belangrijke humanistische waarde in jouw leven?
‘Ambiguïteitstolerantie, oftewel het tegelijkertijd kunnen omarmen van zowel het mooie als het verdrietige. Het is een nieuwsgierigheid, om buiten jezelf te staan en meegesleurd te durven worden. Het zou toch saai zijn als alles precies zo verloopt, als we van tevoren hebben bedacht? Uiteindelijk zit het ‘m in de dingen búiten jezelf. We moeten ons permanent verleid laten worden om de wereld in een nieuw licht te te zien. Ik denk dan aan een boek als The Mushroom at the End of the World van antropoloog Anna Tsing, die de wereld bekijkt vanuit het perspectief van een paddenstoel.’
Welk taboe in de samenleving zou je graag doorbreken?
‘Die stellige eenduidigheid waarmee we verwacht worden de wereld tegemoet te treden. Dat je één mening hebt en één positie en dat je die op ieder moment zó in één zin moet kunnen oplepelen. Ik bén meervoudig, bén meerstemmig – zeker in het licht van een polariserende samenleving. Daarbij heb ik gemerkt dat het bij mijn studenten veel sterker overkomt als er een volwassen man voor hen staat, die zegt dat hij ergens niet zeker van is en dat hij het zelf ook nog aan het uitzoeken is. Van mensen die zeggen iets zeker te weten leer je niet zoveel.’
Wie of wat kan wel wat humanisme gebruiken?
‘Het onderwijs zou echt meer een humanistische insteek mogen krijgen. Niet zozeer kennis over humanisme, maar vanuit het streven naar die eerdergenoemde tolerantie voor ambiguïteit. Ik snap dat we cijfers moeten geven, maar kunnen we ook niet studenten waarderen op hun interesse, passie en vermogen om te twijfelen?’
Heb je een mooie lees-, luister- of kijktip?
‘Onbeschikbaarheid van Hartmut Rosa, naar wier ‘resonantie’-theorie ik onderzoek doe. Hij beschrijft hoe moderne samenlevingen eigenlijk alles onder controle willen hebben, alles moet geregeld zijn. Terwijl de momenten die ons het gevoel geven dat we écht leven, een mate van oncontroleerbaarheid bevatten. We kunnen niet alles afdwingen.’
Wat is een wijze levensles die je hebt geleerd?
‘Toen ik een jaar of twaalf was vond ik de zestienjarigen echt heel cool. Zij snapten duidelijk hoe de wereld in elkaar zat, dacht ik. Maar toen ik zelf zo oud was, bleek dat ze géén idee hadden. Inmiddels ben ik bijna twintig jaar verder, en weet ik niet of dat echt veranderd is – is het niet zo dat iedereen maar wat doet? Dat durven onderkennen, daarin schuilt een soort moed. We zijn zo goed in onszelf voor de gek houden, maar voor wie? Nietzsche zei ooit: je moet het leven een beetje brutaal en gevaarlijk opvatten, omdat je het zowel in het beste als in het slechtste geval, altijd zal verliezen. Dat vind ik echt een prachtig levensmotto.’
Als er een Humanist van het Jaar-award zou zijn, aan wie zou jij die uitreiken?
‘Humanisme heeft meer kunstenaars nodig. Ik denk meteen aan Froukje, die met haar muziek echt een stem heeft gegeven aan de wanhoop die jongeren kunnen ervaren in relatie tot het klimaat. Maar natuurlijk is er ook Spinvis, wie ik als Utrechtenaar onmogelijk kan negeren. Een van zijn laatste liedjes heet We Kunnen Niet Zoveel, over het verbeteren van onze wereld. Misschien gaan we de wereld wel niet veranderen, niet oplossen, en moeten we daarin leren berusten. De aandacht op die dimensie leggen vind ik ook humanistisch. Ik hoop dat zij samen deze award zouden willen aanvaarden, dat zou ik passend vinden.’
Wat wil jij de wereld nalaten?
‘Een baldadige tederheid. Een soort brutale, speelse, vrolijke houding die de dingen niet kapot wil maken, maar die wel kritisch is. Zoiets mag ook op mijn grafsteen of urn komen te staan: hij heeft in ieder geval geprobeerd baldadig en teder te zijn.’
Wat brengt jou bij het Humanistisch Verbond en wat brengt het Humanistisch Verbond jou?
‘Inspiratie en meerstemmigheid. In gesprek kunnen gaan met mensen die bepaalde dingen even belangrijk vinden als ik, maar dat volledig anders benaderen. We kunnen iets delen, en toch onze verschillen behouden.’
