De tegenstanders van de vrijheid en zelfbeschikking organiseren zich doorgaans beter dan de voorstanders ervan. Denk aan Donald Trump. Het antwoord hierop: bruggen bouwen en ons goed organiseren. Dat was de teneur van de middag die in het teken stond van het boek ‘Humanisme als zelfbeschikking’ van homo-emancipator, socioloog en oud-voorzitter van het Humanistisch Verbond Rob Tielman.
Door Emy Spekschoor
Het boek van levensherinneringen werd deze week gepresenteerd door Bert Gasenbeek bij de Universiteit voor Humanistiek (UvH). Verschillende prominente Nederlandse humanisten reageerden op het boek en gingen dieper in op hun persoonlijke connectie met Tielman. Het thema van het boek blijkt verassend actueel.
De naam Tielman is mij als UvH-masterstudent niet vreemd. Regelmatig ligt zijn boek ‘Een begeesterd humanist’, dat hij in samenwerking met Floris van den Berg schreef, op mijn studietafel. Tielman was toonaangevend voor de homo-emancipatie in Nederland en de humanistische emancipatie in de jaren 70/80. Hij was ook actief in allerlei besturen, zoals het hoofdbestuur van het COC en het Humanistisch Verbond (1977-1987). Persoonlijk voel ik mij als vrouw aangesproken door zijn teksten over vrijheid en gelijkwaardigheid die opkomen voor het recht van iedereen om zelf zin en vorm te geven aan het leven, mits dit zelfbeschikkingsrecht van anderen daardoor niet in het geding komt.
Zelforganisatie
Bert Boelaars, biograaf van Benno Premsela, vroegere student van Tielman en later collega bij het Humanistisch Verbond, gaat dieper in op het zelfbeschikkingsrecht. Boelaars deelt de opvatting dat vrijheid niet vanzelf komt maar organisatie vergt, via een quote uit het boek:
‘Wie het zelfbeschikkingsrecht van mensen nastreeft, is vaak geneigd te denken dat vrijheid betekent dat je je niet organiseert. Maar het gevaar is dat de tegenstanders van vrijheid zich beter organiseren, waardoor die vrijheid voortdurend bedreigd wordt, mede door de onverschilligheid van de voorstanders. Vrijheid is niet de áfwezigheid van zelforganisatie, maar juist de zodanige áánwezigheid daarvan dat zelfbeschikking gewaarborgd wordt.’
Een uitspraak die extra actueel is zo kort na de overwinning van Trump in de Amerikaanse verkiezingen. Trump heeft in zijn verkiezingscampagne vele opmerkelijke uitspraken gedaan die gelijkheid en vrijheid van vele groepen tenietdoen. Dezelfde rechten waarvoor Tielman heeft gestreden. Het terugdraaien van deze rechten is regressie.
De tweede spreker Rein Zunderdorp, oud-voorzitter van het Humanistisch Verbond en nu lid van het dagelijks bestuur van de International Humanist and Ethical Union (IHEU), vertrouwt erop dat zelfbeschikking tijdsbestendig is, misschien zelfs nu populisme in Europa en daarbuiten opkomt. Hij refereert aan het standpunt dat de IHEU heeft ingenomen over Trump, waarbij het woord regressie ook valt. Er zal moeten worden samengewerkt om gelijkwaardigheid, gerechtigheid en vrede te waarborgen. ‘Build bridges, not walls’, zegt Zunderdorp.
Als laatste spreker stelde Peter Derkx, hoogleraar aan de UvH, kritische vragen aan Tielman. Hij bevroeg onder meer de stelling dat overlevingskunst belangrijker is dan levenskunst. Het antwoord van Tielman was kort maar krachtig: er is geen sprake van levenskunst wanneer je bezig bent te overleven.
Trump
Het is makkelijk om vanuit comfort het belang van vrijheid te vergeten. Wij zijn geen vluchteling. Wij hebben onderdak en eten. Wij worden niet door de regering met de dood bedreigd als we homoseksueel zijn of besluiten niet meer in een god te geloven. De behaalde vrijheid is geen vanzelfsprekendheid en vraagt verdediging. Tielman bepleit dat het noodzakelijk is om je als voorstander van vrijheid te organiseren ‘omdat de tegenstanders van zelfbeschikking meestal zeer goed georganiseerd zijn waardoor zij vaak ten onrechte als talrijker worden gezien dan zij in feite zijn.’
Dit laatste wordt pijnlijk duidelijk doordat bij de Amerikaanse verkiezingen de tegenstander van Trump, Hilary Clinton, wel ruim de meerderheid van de stemmen behaalde. Iets wat zowel Tielman als Zunderdorp benadrukken tijdens de presentatie. Dus: ‘Kom uit de levensbeschouwelijke kast, humanistische geestverwanten, en organiseer u!’ Want ook wij staan straks voor de stembus en kunnen kiezen voor vrijheid en gelijkwaardigheid.
Om niet te vervallen in regressie is het van groot belang een oog te houden op onze geschiedenis, te beseffen waar men voor gestreden heeft. Laten we niet al onze overwonnen vrijheden door gebrek aan organisatie van ons afnemen. Het centraal stellen van humanisme als zelfbeschikking is wellicht de remedie tegen populisme. Een ding is zeker: vrijheid verdedig je niet alleen, maar samen.
Tags:#Humanisme#Zingeving
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.