Militairen kunnen na hun missie last hebben van psychische problemen, waaronder een posttraumatische stressstoornis (PTSS), maar sinds enkele jaren is er ook een nieuw begrip in de wetenschappelijke wereld: ‘moral injury’, ofwel morele verwonding. Tijdens de missie zijn er gebeurtenissen voorgekomen waarbij ze sterk tegen hun eigen morele overtuiging ingingen.
Hoe ontstaat morele verwonding bij militairen?
‘Bijvoorbeeld als je bent opgevoed met het idee: gij zult niet doden en je moet als militair in een noodsituatie ervoor kiezen om terug te schieten. Dan kan dat leiden tot een morele verwonding. Maar het hoeft niet altijd te maken hebben met gevechten en kan in allerlei situaties voorkomen. Je hebt een moreel kompas, je voelt dat iets niet klopt, maar je gaat er tegenin. Mensen hebben een idee van rechtvaardigheid, maar door een gebeurtenis of een reeks gebeurtenissen raakt het morele kompas van slag. Dat kan dan morele verwonding veroorzaken.’
Toch krijgen militairen vaak de stempel PTSS. Hoe komt dat?
‘Morele verwonding is geen ziekte. Ieder mens krijgt in zijn leven te maken met tegenslagen, maar dit betekent niet dat je er meteen een medisch etiket op hoeft te plakken. Je moet het zien als iets dat bij het leven hoort en er aandacht aan geven. Er is in Nederland te veel aandacht voor PTSS. De medische wereld is dominant. Militairen krijgen hiervoor therapie, maar therapie helpt maar in vijftig procent van de gevallen. Dan kan je je afvragen hoe dat komt. Er worden niet de juiste vragen en diagnoses gesteld. Er wordt dan in termen van PTSS gedacht, terwijl het meer om schuld en schaamte ging. Wat een uitvloeisel kan zijn van morele verwonding.’
Hoe kan de humanistische geestelijke verzorging helpen bij morele verwonding?
‘Geestelijke verzorgers behandelen niet mensen, maar leren mensen morele verwonding te integreren in hun leven. Dit kan voor de uitzending, tijdens of erna zijn. Vooraf kunnen militairen voorlichting krijgen over morele verwonding: Hoe herken je het? En hoe ga je er mee om? Tijdens de uitzending hebben geestelijke verzorgers gesprekken met militairen, maar kunnen ze ook commandanten adviseren over de inzet van militairen. Tot slot begeleid ik zelf militairen die terugkomen van een uitzending. Samen met de Bond van Nederlandse Militaire Oorlogs – en Dienstslachtoffers (BNMO) heb ik een retraiteweek opgezet, waarin militairen een week lang stil staan bij hun morele verwonding.’
Waarom is morele verwonding zo’n belangrijk thema voor het humanisme?
‘Morele verwonding heeft te maken met waarden en normen. Humanisten geloven dat mensen elkaar tot steun kunnen zijn. Juist geestelijke verzorgers kunnen dit, omdat die daarvoor opgeleid zijn om mensen te begeleiden bij levensvragen. Maar ik denk dat morele verwonding breder getrokken moeten worden dan alleen binnen defensie. Niet alleen tijdens je werk, maar iedereen krijgt te maken met gebeurtenissen waardoor je morele kompas in de war raakt. Het humanisme kan dan heel waardevol zijn.’
Wat is humanistisch geestelijke verzorging?
Bij ingrijpende gebeurtenissen in het leven denk je soms: hoe moet het nu verder? Ook als dingen je voor de wind gaan kun je je afvragen waar je nu echt inspiratie vindt, wie je bent, wat wezenlijk voor je is. Dit soort levensvragen zijn van iedereen en van alle tijden. Ze spelen bij het maken van belangrijke keuzes, bij verlies, bij het vieren van het leven. Eigenlijk bij alle sleutelmomenten in ons bestaan. Maar hoe ga je er mee om? Dat is zo eenvoudig nog niet.
Geestelijk verzorgers helpen mensen hun eigen situatie te onderzoeken en te ontdekken. Dat doen ze met gesprekken, advies en ondersteuning. Ze werken in alle lagen van de samenleving, zowel binnen als buiten organisaties. In de gevangenis, het leger, in de zorg, bij uitval door ziekte, maar ook in de eerstelijnszorg, in de psychiatrie en als zelfstandig professionals. Waar ze zich ook bevinden, hun werkterrein is altijd de mens. Meer willen weten, en benieuwd wat een geestelijk verzorger voor jou kan betekenen? Lees erover op onze site
Klik hier als je meer wil weten over morele verwonding.
