Spiritualiteit – wat is dat?
Spiritualiteit bestaat in vele soorten en maten, van ietsisme tot mystiek. De zoektocht ernaar kan boven, onder, binnen of buiten omvatten. Misschien wel allemaal.
Is er ‘iets’ dat mijn leven overstijgt of verbindt met het hogere of alomvattende? Iets dat zin en richting geeft aan mijn bestaan? Iets dat ik moeilijk kan omschrijven, maar wel kan ervaren? Vragen die de mens al eeuwen bezighouden. Spiritualiteit is in ieder geval een zoektocht naar de verhouding van de mens tot iets groters of ‘onbevattelijks’: de kosmos, het goddelijke, het transcendente, de levensenergie – hoe je het ook wil noemen. Sommigen zoeken deze antwoorden ‘daarboven’, bij een god of goden. Anderen gaan met de blik naar binnen, via meditatie of yoga. Weer anderen ervaren het vooral in verbinding met de natuur, kunst of met anderen.
Zit spiritualiteit in de lift?
Spiritualiteit lijkt aan een opmars bezig. Boeken over mindfulness, chakra’s, kleurentherapie en klankschalen vullen hele planken in boekhandels. Coaches en centra voor yoga, tantra, meditatie en ademhalingswerk verschijnen in de kleinste dorpen. Maar wat zeggen de cijfers? Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau daalt het aantal Nederlanders dat gelooft in amuletten, waarzeggers, gebedsgenezers en sterrenbeelden. (Let wel: dit is een vrij beperkte invulling van spiritualiteit.)
“ Humanistische spiritualiteit gaat op zoek naar dat wat bezieling, moed of troost biedt. ”
Andere spirituele activiteiten kennen een stijging: yoga en meditatie, cursussen gericht op spiritualiteit of zingeving, plekken om stil te staan bij wat je doet, thuis een ‘heilige plek’ inrichten. In vergelijking met andere landen noemen relatief veel Nederlanders zich ‘ongebonden (hedendaags) spiritueel’. Ongebonden spirituelen geven hun spiritualiteit zelf vorm en behoren niet tot een (traditionele) geloofsgemeenschap.
Is er ruimte voor spiritualiteit binnen het humanisme?
Spiritualiteit roept bij humanisten gemengde reacties op. Bepaalde vormen van spiritualiteit putten inspiratie uit religieus geïnspireerde teksten en tradities, zoals de middeleeuwse mystiek, het boeddhisme en soefisme. Exclusief humanisten zijn hier wars van. Inclusief humanisten staan open voor de waarden of praktijken uit andere levensbeschouwingen, zoals meditatie en bezinning. Spiritualiteit en humanisme hebben in ieder geval één ding gemeen: de menselijke zoektocht naar zingeving.
Humanistische spiritualiteit
Het humanisme is bij uitstek geïnteresseerd in wat mensen ervaren en beleven. Hieronder valt ook de diepe ervaring van (en verwondering over) de veelzijdigheid of grootsheid van het leven. Humanistische spiritualiteit gaat op zoek naar dat wat bezieling, moed of troost biedt. Het is een zoektocht naar onze innerlijke belevingswereld en naar datgene wat ons verbindt. Spirituele humanisten vinden dat er te veel nadruk ligt op de ratio, het denken. De innerlijke ervaring, intuïtie en gevoelswereld kunnen net zo goed een belangrijke bron zijn van kennis over het leven.
Humanistische waarden als kapstok
Spiritueel of niet – overkoepelend blijven de humanistische waarden gelden: verbinding, empathie, vrijdenken, verantwoordelijkheid en openheid. Het bestaan van een hogere macht of alternatieve werkelijkheid kan nooit als argument worden gebruikt om aan de verantwoordelijkheid voor het eigen leven te ontkomen.
Spiritualiteit kent vele gezichten
Het woord ‘spiritualiteit’ is afgeleid van ‘spiritus’, wat ademhaling of ziel betekent. Dat roept de vraag op wat we onder ‘ziel’ moeten verstaan. Sommigen zien dit als onze intuïtie of levenskracht. Anderen als een ‘bewustzijn’ dat onze gedachten, emoties en lichaam overstijgt.
Hedendaagse spiritualiteit
Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau is de hedendaagse invulling van spiritualiteit ‘het geloof in een algehele, niet nader te bepalen levensgeest of levenskracht’. Het gaat om zelfverwezenlijking en je laten leiden door je innerlijk als kennisbron, een holistisch wereldbeeld en mensbeeld, en het opdoen van mystieke ervaringen.
Ietsisme
Ietsisten geloven dat er ‘iets’ is dat als een hogere kracht ten grondslag ligt aan het leven; zonder hierbij een bepaalde religie aan te hangen. ‘Er moet toch íéts meer zijn?’ In 2015 was 28% van de Nederlandse bevolking ietsist.
Mystiek
Mystici zoeken via transcendente ervaringen vereniging met God, het goddelijke of het bovennatuurlijke. Kortom, met ‘het mysterie’: dat wat onzichtbaar of onuitspreekbaar is. Een transcendente ervaring tilt de mens boven de gewone werkelijkheid uit. Technieken om tot zo’n ervaring te komen zijn meditatie, gebed, tantra, ademhalingsoefeningen.
Occultisme
Het Latijnse woord ‘occultus’ betekent verborgen. Occultisme houdt zich bezig met bovennatuurlijke krachten en verschijnselen, ook wel ‘het paranormale’ genoemd. In het zestiende-eeuwse Europa werd de term ‘occulte wetenschappen’ gebruikt voor alchemie, astrologie en natuurmagie. Tegenwoordig is het een verzamelterm voor verschijnselen die niet gemakkelijk binnen religie of wetenschap passen, zoals aura’s, channeling, geesten, telepathie, ufo’s en aliens.
