Mardjan Seighali en Boris van der Ham ‘Mens, durf te leven’
Na acht jaar vertrekt Boris van der Ham als voorzitter van het Humanistisch Verbond. Zijn opvolger Mardjan Seighali ontvangt hem voor een lichte lunch – Perzische kruidenfrittata, pompoensoep, fruitsalade, water met muntblaadjes, thee en koffie – en een goed gesprek.
We nemen plaats aan de grote tafel in de serre. Even vanzelfsprekend als de anderhalve meter afstand die Boris en Mardjan in acht nemen is de teleurstelling die ze erover uitspreken. Geen hug, geen hand, geen schouderklopje, niks. Na een gedachtenwisseling over Covid – de maatregelen, hoop en verwachtingen – komt al snel het voorzitterschap ter sprake. Het woord overdracht klinkt volgens Boris “veel te bevoogdend”; hij ziet deze ontmoeting liever als een mogelijkheid om terug te blikken en vooruit te kijken.
Vluchteling
“Toen ik acht jaar geleden voorzitter werd,” begint Boris, “zag ik dat bepaalde thema’s nog niet waren aangeraakt door het Humanistisch Verbond. Zo was er bijna geen aandacht voor ex-moslims. We kenden ze niet echt. Toch zijn er het veel, en ze ondervinden vaak problemen in hun familie. Het hoort bij onze oorspronkelijke missie om op te komen voor zogenaamde ‘buitenkerkelijken’, dus ik heb daar werk van gemaakt. Oók voor atheïstische vluchtelingen die hier in de loop der jaren zijn komen wonen. Voor velen van hen geldt dat de vrijheid om echt humanist te mogen zijn, bevochten moet worden. Ik ben er trots op dat het ons is gelukt om voor deze groep binnen het Humanistisch Verbond een platform en een ontmoetingsplek te creëren.”
Op de vraag aan Mardjan – die in 1990 met haar twee kinderen uit Iran is gevlucht – of ze de juiste vrouw is voor dit tijdsgewricht, volgt een voorzichtig antwoord. “Vluchteling zijn is geen identiteit, het is een ervaring. Ik draag die ervaringen in een rugzak met me mee. Ik kan niet ineens gaan doen alsof het me niets heeft gedaan, maar het geeft me niet het recht om te zeggen dat ik het beter weet omdat ik een vluchteling ben.”
Gevangene
“Ik ben geboren in een liberaal gezin. Mijn moeder werkte, mijn vader was ondernemer;
we hadden het financieel redelijk goed en zelfontplooiing stond bij ons thuis hoog in het
vaandel. Ik kende geen armoede, wist eigenlijk niet zo goed wat er gaande was in mijn land.
Tot op mijn vijfiende de Islamitische Revolutie uitbrak en ik om me heen begon te kijken. Ik
ontwikkelde een affiniteit met de mensen om me heen, met iedereen die onderdrukt werd
en het moeilijk had. Ik raakte geïnteresseerd in de politiek. Levensgevaarlijk. Het duurde
ook niet lang voordat ik werd opgepakt en in de gevangenis werd gegooid. Ik was zeventien.
Ik zat met meerderen in een cel. Af en toe werd er iemand geblinddoekt afgevoerd en buiten de gevangenis doodgeschoten.
Het was toen ik aantrad niet gebruikelijk om ergens de straat voor op te gaan. Nu nemen we vaak het voortouw als het gaat om leven, liefde, denken en dood
Biografie Boris van der Ham
– 1973 Geboren in Amsterdam, opgegroeid in Nieuwkoop.
– 1994 – 1998 Propedeuse geschiedenis.
– 1994 – 1998 Toneelacademie Maastricht, daarna acteur.
– 2002 – 2012 Lid Tweede Kamer voor D66.
– 2011 Geboorte zoon.
– 2012 – 2020 Voorzitter Humanistisch Verbond.
– 2014 Verschijning boek De koning kun je niet spelen.
– 2013 – heden Bestuurder, o.a. UNESCO Werelderfgoed, en voorzitter Gehandicaptenzorg Nederland.
– 2015 – 2016 Documentaires Onder ongelovigen en Vrijdenkers op de vlucht bij omroep HUMAN.
– 2016 – heden Acteur in Ciske de Rat, de Musical, Beneatha’s Place en de
tv-serie Smeris.
– 2018 Geboorte dochter.
– 2018 Uitgeroepen tot ‘Vrijdenker van het Jaar’.
– 2018 Verschijning boek Nieuwe vrijdenkers, 12 voormalige moslims vertellen hun verhaal.
– 2020 Brengt muziekalbum Niemand dan wij uit (zie: niemanddanwij.nl).
– 2021 Boek Wat vrije mensen bindt zal verschijnen bij uitgeverij Prometheus.
Anderhalf jaar heb ik in die cel doorgebracht. Nadat mijn ouders smartengeld hadden
betaald, werd ik vrijgelaten. Ik mocht niet studeren. Niet werken. En ik moest trouwen.”
Ze trouwde met Rasoul, het stel kreeg twee kinderen. Kort na de geboorte van hun tweede zoon vluchtte haar echtgenoot naar Nederland. Hij was cameraman en had verboden opnamen gemaakt. Zij wist daar niets vanaf. De gedachte dat hij het gezin – dat feitelijk al onder curatele stond – zo in gevaar had gebracht, maakte haar razend. Kort na Rasouls vertrek lukte het ook haar om te vluchten. Het gezin werd herenigd; er kon een nieuwe toekomst worden opgebouwd. Mardjan werd therapeute, hulpverlener, zette zich in voor mensen die, net als zij, in hun vrijheid werden beknot.
Op de vraag of ze als idealist werd geboren, heeft ze niet direct een antwoord klaar.
“Ik weet het niet. Van de drie meisjes bij ons thuis ben ik altijd het buitenbeentje geweest en de omstandigheden hebben die eigenwijsheid misschien wel verder aangewakkerd. Ik weet wel dat ik altijd het idee heb gehad dat ik op de wereld ben om iets voor anderen te betekenen.”
Dominee
Op zijn vijfiende, twee jaar voordat Mardjan met haar twee zoontjes Iran verliet, kreeg Boris van der Ham de uitslag van een beroepskeuzetest. “Er kwamen drie dingen uit: ik moest iets in de politiek gaan doen, acteur worden of dominee. Nou, ik bén dus naar de Toneelacademie gegaan, ik heb tien jaar in de landelijke politiek gezeten, en dat levensbeschouwelijke heeft er altijd al in gezeten. Het leek me volstrekt logisch om voorzitter van het Humanistisch Verbond te worden: ik vind die ogenschijnlijke tegenstelling van vrij willen zijn en dit tegelijkertijd samen met anderen willen doen, een rode draad in mijn leven. Wat kan je inspireren? Wat houdt vrije mensen bij elkaar? Spannend, toch?
Ik weet niet of je wordt geboren met zo’n fascinatie. Ik heb een zoon van negen en een dochter van twee. Als ik één ding heb geleerd is dat er al heel veel in kinderen zélf zit. Als ik naar mezelf kijk, zie ik dat ik er al van jongs af aan van houd om in discussie te gaan over zaken waarvan de uitkomst nog niet duidelijk zal zijn, en daarin een voorlopige eindstand van denken te formuleren. Dat is voor mij ook de kern van het humanisme; dat je probeert in de bestaande chaos toch vormen van houvast te omschrijven. Hannah Arendt heeft het ooit mooi omschreven: we moeten eilandjes van zekerheid maken in de oceaan van onzekerheid. De eilandjes zijn per definitie kunstmatig – want je maakt ze zelf – maar zodra ze er zijn, heb je ook iets om te onderhouden, om aan te passen waar dat mogelijk is.”
Activist
Als één ding het leiderschap van Boris van der Ham typeerde, dan is het misschien wel de aansporing om naast de persoonlijke reflectie vooral ook de andere peiler van het
Humanistisch Verbond aandacht te geven: het maatschappelijk actief zijn. “Het was, toen ik aantrad, niet gebruikelijk om letterlijk en figuurlijk ergens de straat voor op te gaan. Dat is inmiddels wel veranderd. Of het nu gaat over opkomen voor mensen die worden gehinderd als ze een abortuskliniek binnengaan of over andere thema’s van leven, liefde, denken en dood; op die terreinen durven we vaak het voortouw te nemen.”
Niet dat ze het daarmee oneens is, maar toen men haar polste voor het voorzitterschap, zei Mardjan wel meteen: “Als je een activist zoekt, moet je niet bij mij zijn.” “Ik heb respect voor wat je hebt gedaan, Boris, maar dat wil niet zeggen dat ik helemaal in jouw voetsporen wil treden. Ik ben een strijder, wil dingen voor elkaar krijgen. We denken niet allemaal hetzelfde, maar wat is mooier dan kijken waar we het wél over eens zijn en die gedachte vervolgens samen uitdragen? Ik hou van nuance, beschouwing en ‘evenwichtsdenken’. Het past niet bij me om alleen maar te roepen dat dingen niet goed zijn; ik ben van het verbinden. Mij alleen lukt nooit iets, je moet het altijd met anderen doen.”
“Inderdaad, je moet altijd met een oplossing komen”, zegt Boris. “Ik krijg een beetje jeuk van het woord verbinden omdat het vaak zonder opvolging blijft. Maar als het betekent: dát waar je, ondanks verschillen, samen voor kunt staan, waar je handen en voeten aan kunt geven, dan kun je als organisatie een verbindende rol hebben.”
Kunstenaar
Het Humanistisch Verbond is, aldus Van der Ham, een club waar je zowel ‘marineblauwe VVD’ers’ als ‘donkerrode SP’ers’ kunt aantrekken. Hij is blij met die diversiteit aan meningen, noemt zichzelf een lapjeskat, omdat hij ook veel verschillende soorten dingen doet. Boris is bestuurder, blijft nog actief in Humanists International in Londen, is acteur en bracht in oktober ook nog eens een muziekalbum uit. In de dagen voor zijn vertrek bij het Humanistisch Verbond lanceerde hij, bij wijze van afscheidsspeech, de videoclip ‘Mens durf te leven’.
“Ik vond het belangrijk om niet aan de hand van een lijstje te laten zien wat we in de
afgelopen acht jaar allemaal hebben bereikt – ja, oké, we hebben in vijfig jaar nog nooit
zo veel nieuwe leden geworven, dat is mooi – maar uiteindelijk gaat het in dit leven toch vooral om de dingen die ervoor zorgen dat je wordt opgetild. Daar staat dat nummer voor
en ik heb er mijn eigen versie van gegeven. Een liedje zingen is voor mij niet per se licht
en frivool. Kunst geeft diepte.”
“Zeker,” zegt Mardjan, “het is de zuurstof waarmee je het leven invulling kunt geven. En via kunst en cultuur worden ook belangrijke boodschappen overgebracht.”
“Precies! Ik heb eens in een toneelstuk over racisme gespeeld. Een heel ingewikkeld onderwerp, dat zich veel beter leende voor het theater dan voor het zoveelste oppervlakkige debatje op televisie. Op toneel kreeg je alle kanten mee. Daar kon ook niemand wegzappen.”
Calvinist
Nog één rondje thee en een laatste onderwerp voor twee drukbezette mensen die min of meer tegelijkertijd melden dat ‘we zo moeten gaan afronden.’ In hoeverre is het voor hen, hardcore idealisten, nog mogelijk om van gewone, alledaagse dingen te genieten?
“Dat is een goede vraag”, zegt Mardjan. “Ik word vaak gezien als iemand die te serieus is, te beschouwend. Ik ben niet zwaarmoedig of zo, maar ik ben wel getekend door de gebeurtenissen en ik vind het lastig om te genieten in de wetenschap dat anderen het moeilijk
hebben. Schuldig is niet het juiste woord, maar ik voel wel snel een bepaald ongemak.
Het mag niet over mij gaan; ik stel mezelf nooit centraal. En als ik ergens van geniet, dan doe ik dat pas nadat ik mezelf ervan heb kunnen overtuigen dat ik het ook echt heb verdiend. Ik ben niet calvinistisch opgevoed maar die normen en waarden spreken me wel heel erg aan.
Ik ben ook helemaal niet materialistisch ingesteld. Geld geeft je gemak, maar het maakt je niet gelukkig. Als ik moe ben, zeg ik vaak dat ik later, als ik gepensioneerd ben, een bloemenzaakje ga beginnen. Niet echt zwaar idealistisch, toch? Tegelijkertijd weet ik nu al dat ik vooral bloemen wil verkopen omdat ik denk dat ik daar mensen gelukkig mee kunt maken. Ik ben eerlijk gezegd nooit zo bezig met de volgende stap; ik heb het woord carrière nog nooit in de mond genomen.”
“Als je veel nadenkt over een carrière, heb je er geen”, zegt Boris instemmend. En dan wil hij, tot slot, nog één ding zeggen over de soberheid van het calvinisme. “Een vorm van soberheid gaat ook over focus, toch? We kennen elkaar nog niet zo goed, maar ik heb na een paar ontmoetingen al in de gaten dat je heel precies weet waar je je op moet richten en dat maakt andere zaken, als vanzelf, minder belangrijk. Die focus van jou, daar gaat het Humanistisch Verbond nog heel veel plezier aan hebben.”
“Ik word vaak gezien als iemand die te serieus is, te beschouwend. Ik ben niet zwaarmoedig of zo, maar wel getekend door de gebeurtenissen”
Biografie Mardjan Seighali
– 1964 Geboren in Rasht, Iran.
– 1979 Islamitische Revolutie breekt uit, Mardjan wordt politiek actief.
– 1981 Wordt opgepakt, gevangengezet en na anderhalf jaar vrijgelaten.
– 1983 Getrouwd met Rasoul.
– 1985 Geboorte oudste zoon.
– 1988 Tweede zoon geboren.
– 1990 Vlucht met haar twee kinderen naar Nederland, hereniging met echtgenoot.
– 1992 – 1996 HBO-opleiding Maatschappelijke Agogische Dienstverlening.
– 1996 – 2005 Werkt als teamleider voor Bureau Jeugdzorg Flevoland.
– 1999 – 2000 Post-HBO Sociaal-
– Pedagogische Hulpverlening.
– 2000 – 2013 Adviesraad Defence for Children International.
– 2001 – 2005 Werkt als psychotherapeut.
– 2002 – 2010 Gemeenteraadslid voor de PvdA in Almere.
– 2005 – 2009 Werkt als unitmanager voor reclassering Nederland.
– 2013 Begint als directeurbestuurder bij Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF.
– 2016 – heden: Lid Raad van Advies College voor de Rechten van de Mens.
– 2019 Ontvangt de Comeniusprijs. 2020 Begint als voorzitter Humanistisch Verbond.
– 2021 In januari verschijnt bij uitgeverij Ambo|Anthos haar boek Tot op de dag – op zoek naar vrijheid in een onbekend land.
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.