Leren schieten, leren praten: Trage vragen
Als humanistisch geestelijk verzorger bij defensie doet Wilko Mulder aan stervensbegeleiding, geeft hij gevraagd en ongevraagd advies aan commandanten en leidt hij bruiloften en begrafenissen. Maar bovenal voert hij gesprekken met militairen over hun geestelijk welzijn.
“Vroeger zong ik elke dag.” Militair Finn Mors (41) heeft het over de tijd dat hij nog een vrouw was. “Door de hormonen die ik de afgelopen jaren kreeg, blijven de tonen hangen in mijn keel.” Humanistisch geestelijk verzorger Wilko Mulder (56) kijkt hem even aan en neemt dan plaats achter een zwarte vleugel. Hij speelt een toon en vraagt: “Lukt dit?” Mors aarzelt, haalt zijn hand door zijn baard en zingt dan de pianotonen na: lalalalá. “Ik ga je zangles geven”, belooft Mulder en speelt de volgende toon.
“Ook dit hoort bij mijn werk”, zegt Wilko Mulder even later. Door de coronacrisis zijn we niet op zijn kazerne in Den Haag, maar bij hem thuis in Osdorp. “Een dominee grijpt misschien eerder naar de bijbel, voor mij is muziek een belangrijke bron.” Als humanistisch geestelijk verzorger bij defensie heeft hij een breed en divers pakket aan taken; zo doet hij aan stervensbegeleiding, geeft hij gevraagd en ongevraagd advies aan commandanten en leidt hij bruiloften en begrafenissen. Maar bovenal voert hij gesprekken met militairen over hun geestelijk welzijn.
Op de linkerborst van zijn uniform prijken medailles van zijn missies in Jordanië en Bosnië. Zijn piano ging mee. “In Jordanië organiseerde ik elke donderdag bezinningsdiensten, die zaten tjokvol.” Een uur met muziek, gedichten en een goed gespreksonderwerp. “Bijvoorbeeld over het missen van familie, over het effect van roddelen binnen het kamp, en ook over het thema dat iedereen daar bezighoudt: de nabijheid van de dood.”
Tijdens zo’n missie begeeft hij zich zo informeel mogelijk tussen de andere militairen. “Dan rijd ik op mijn fietsje over het kamp om te vragen hoe het met iedereen gaat. Ik ruik en hoor wat zij meemaken, ervaar dezelfde adrenaline.” Het moet laagdrempelig zijn om met hem in gesprek te gaan, zodat militairen voelen dat ze bij hem zichzelf kunnen zijn. “Ik vertel hun dat mensen die hun kwetsbaarheid durven te tonen het beter doen als militair. Net zoals je moet leren schieten, moet je ook leren praten.”
Traditioneel is defensie een hiërarchisch instituut. Met de gewenste ‘alle neuzen in dezelfde richting’ is er weinig ruimte voor het individu. Tijdens een gevecht is het natuurlijk ook niet handig als militairen te veel bezig zijn met vragen als: hoe voel ik me nou? Of: ben ik het eigenlijk wel eens met deze missie? Op zo’n moment moeten ze hun gevoel uitschakelen. “Maar ervoor en erna is het juist essentieel om stil te staan bij jezelf en emoties te uiten.” ‘Op de plaats, rust, rúst’, noemt hij dat. “Als je je gevoelens niet uit, kan het naar binnen slaan. Denk aan een depressie of nog erger: een posttraumatisch stresssyndroom.”
In de één-op-één-gesprekken gaat het vaak over onzekerheden en angsten. Hij herinnert zich hoe ze met het hele peleton naar de beelden keken van de bombardementen die ze die week hadden uitgevoerd. “Er heerste in de groep een overwinningsgevoel als er weer iemand van IS was gebombardeerd – ook bij mij.” Maar hoe precies ze ook probeerden te mikken, ze wisten dat er op de plek die gebombeerd werd onschuldige burgers konden rondlopen. “Een van de F16-vliegers reageerde gepikeerd op het argeloze muziekje dat onder de beelden was gezet en kwam naar me toe. Hij had last van het idee dat er door hun toedoen misschien wel kinderen waren gestorven. Mijn rol is dan om te luisteren en door te vragen. Het is essentieel dat er twijfels mogen zijn op zo’n moment.”
“ Als er op een missie militairen overlijden, is praten over de dood geen moetje meer, nee, de dood is dan opeens een reëel gevaar ”
Wilko Mulder werkt nu bijna twintig jaar bij defensie en zag hoe met de aard van de missies ook de vragen veranderden. “Voorheen hadden we meer vredesmissies, nu zijn de missies voor ‘het echie’. Tijdens missies naar Irak, Afghanistan en ook Bosnië zijn er veel militairen overleden, daardoor krijg je andere gesprekken. Praten over de dood is opeens geen moetje meer, nee, de dood is een reëel gevaar.” Dat kunnen ook heel praktische gesprekken zijn: als je deze missie niet overleeft, hoe wil je dan dat jouw begrafenis eruitziet? “We geven militairen de opdracht om dat met hun familie thuis te bespreken.”
Werd praten over gevoelens binnen defensie vroeger nog wel eens als zweverig bestempeld, nu kijkt niemand er echt meer van op als militairen aan yoga en mindfulness doen. De laatste jaren is Mulder gestationeerd bij de Koninklijke Marechaussee en gaat hij regelmatig langs bij militairen die de wacht houden bij de koninklijke paleizen en het Catshuis.
“Ze staan daar de hele dag in opperste paraatheid terwijl er meestal niets gebeurt.” Met hen voert hij goede gesprekken over hoe ze hun werkdagen beleven, hoe fijn het bijvoorbeeld is als de koning even gedag zegt wanneer hij voorbijkomt. “Maar ik zoek ook altijd de diepgang op, bijvoorbeeld over de vergankelijkheid van het leven, maar ook de schoonheid ervan.” Die thema’s houden Mulder zelf bezig zo lang hij zich kan herinneren. Vlak na zijn geboorte kreeg hij een ernstige longziekte en huidaandoening. Een groot deel van zijn jeugd bracht hij door op de intensive care waar hij aan de beademing lag. “Ik werd verbonden met verband en vastgeketend aan het bed omdat ik anders mijn huid kapot zou krabben.” Het kon de vele bloedvergiftigingen niet voorkomen. “De dood lag constant op de loer en specialisten voorspelden dat ik niet ouder zou worden dan 26 jaar.”
Vanaf zijn negentiende ging het heel langzaam beter met zijn gezondheid, maar zijn jeugd heeft hem enorm gevormd. “Ik weet hoe het is om je niet thuis te voelen in je eigen lichaam.” Hij zat vol eczeem en etterbulten. “Ik zag er niet mooi uit, kinderen wilden me niet aanraken, want ze vonden me vies.” Daar kwam ook nog eens bij dat hij op zijn negentiende uit de kast kwam. “Ik wilde er zo graag bij horen, ik wilde net zo zijn als de anderen: gezond en hetero. Maar dat was ik niet.”
Pas op zijn drieëndertigste werd hij helemaal gezond verklaard. Om bij defensie te kunnen werken, moest hij een opleiding volgen die hem militaire vaardigheden bijbracht. “Daar leerde ik schieten en andere dingen die militairen moeten doormaken. Zo mochten we tien dagen niet douchen.” Dat hij door de medische keuring kwam heeft hij te danken aan een arts die in hem geloofde. “Ik heb verder niemand verteld over mijn ziekelijke jeugd, bang om altijd als zwakke broeder gezien te worden.” Inmiddels weet hij dat niemand lichamelijk en geestelijk honderd procent vitaal is, maar die diepe angst voor afwijzing kent hij nog goed. Het is een gevoel dat hij herkent bij veel homo’s, lesbiennes, bi’s, transgenders en queers die hij begeleidt. Hun emancipatie binnen defensie ziet Mulder als een belangrijk onderdeel van zijn werk. Hij besteedt er een volle dag per week aan.
Zo organiseert hij voor hen speciale conferenties, bijeenkomsten en voorlichtingsbijeenkomsten. Ook dan gaat het over prangende zingevingsvragen. “Transgenders vertellen dat ze worden uitgelachen omdat ze een zware stem hebben of wat minder vrouwelijk lopen. Dan kom je op het thema schoonheid: wie bepaalt nou of je een mooie vrouw of man bent? Ik vind het afschuwelijk als mensen over een transgender zeggen ‘dat ie goed gelukt is’. Wie bepaalt dat?”
“ Ik zie eruit als een man, maar ben wel een vrouw geweest, soms ben ik bang: kan ik een klap van een kerel echt aan? ”
Hoewel de strikte normen binnen defensie gelijke behandeling van iedereen voorschrijven, worden lhbt’ers vaak gepest. Een transgender werd zelfs met de dood bedreigd. Laatst zei een luitenant-kolonel over een transgender: “Het blijft voor mij toch een vent met lippenstift.’’ Mulder: “Ik sprak hem meteen aan: zo’n opmerking kan echt niet. Daarna heb ik nog vijf goede gesprekken met hem gevoerd, onder andere over zijn eigen angsten.”
Twee transgenders bij de Landmacht kregen geen contractverlenging, terwijl er genoeg passende functies vacant waren. “Er werd niet letterlijk gezegd dat het aan hun transitie lag, maar dat was voor mij wel duidelijk.” De vriendelijke stem van Mulder klinkt opeens strijdlustig. Hij heeft er vervolgens alles aan gedaan om hen bij defensie te houden, en met succes. “Ik heb mijn generaal en kolonel bij de marechaussee gewezen op onze inclusiviteitsdoelen. Zij durfden vervolgens hun nek uit te steken.” Defensie heeft volgens Mulder nog geen goed beleid voor mensen die in transitie zitten. “Veel leidinggevenden weten niet wat ze met transgenders aan moeten. Als ze met hun transitie bezig zijn, worden ze ziek verklaard en dan komen ze in de ziektewet. Maar ze zijn helemaal niet ziek – waar ze mee bezig zijn is juist hartstikke gezond!” Als je zwanger bent krijg je zwangerschapsverlof en alles wat daarbij hoort. Zoiets zou er eigenlijk ook voor transgenders moeten zijn, vindt hij. “Ze zien hun transitie vaak echt als een wedergeboorte.
Finn Mors heeft ademloos naar Wilko Mulder geluisterd. Ze besluiten een wandeling te maken. Daar in het park kijken voorbijgangers geïmponeerd naar de twee militairen. Als ze aan de waterkant zitten, vertelt Mors zijn verhaal. Negentien jaar geleden kwam hij als Cindie bij de Landmacht, maar toen zij in 2011 tijdens het sporten keek naar de mannen om haar heen werd ze verdrietig. “Ik dacht: zo voel ik me ook, maar ik ben zo niet.” In de jaren daarna ging het in de media steeds vaker over transgenders. Uiteindelijk durfde hij toe te geven dat hij in het verkeerde lichaam zat. “Ik vertelde het mijn collega’s tijdens een appèl. Ongelooflijk spannend. Je weet niet hoe ze zullen reageren.”
Inmiddels ziet hij eruit als een man en voelt hij zich gelukkig met zichzelf. “Als transgender moet je sterk in je schoenen staan, dat maakt je misschien juist wel extra geschikt voor het leger. Op missies maak je wel heftigere dingen mee dan dit.” Toch spreekt hij graag met Mulder over de impact die de transitie lichamelijk en geestelijk op hem heeft en over onzekerheden die soms toch de kop op steken. “Er heerst bij defensie best een machocultuur, de humor begrijp ik niet altijd en ik houd bijvoorbeeld niet van auto’s en voetbal.”
Binnen defensie word je meer geconfronteerd met masculiniteit dan in andere organisaties, denkt ook Mulder. Mors herkent dat: “Als ik bijvoorbeeld samenwerk met een vrouw en er is een escalatie van geweld, dan wordt er verwacht dat de man als eerste in actie komt. Ik zie eruit als een man, maar ik ben wel een vrouw geweest, dus soms ben ik bang: kan ik een klap van een kerel echt aan? Ben ik fysiek sterk genoeg? Dat maakt me onzeker, terwijl ik weet dat het onzin is. Na een gesprek met Wilko voel ik me altijd positiever.” De mannen kijken uit over het water, een grote zwaan drijft sierlijk voorbij. Mors zou deze maand een geslachtsoperatie ondergaan, maar die is uitgesteld door de coronacrisis. Dat maakt hem onrustig. Als douanier op Schiphol is er dezer dagen bovendien weinig werk. “Het wachten is frustrerend en omdat ik weinig te doen heb ga ik malen in mijn hoofd. Ik ben veel liever bezig.” Mulder knikt begripvol: “Deze tijd dwingt je om echt stil te staan bij je gevoel, er is meer ruimte voor trage vragen en zingeving.”
Wat doet een humanistisch geestelijk verzorger?
Humanistisch geestelijk verzorgers zijn deskundige gesprekspartners met wie je je situatie, levensvragen en uitdagingen kunt bespreken. Ze zijn opgeleid aan de Universiteit van Humanistiek en werken op een groeiend aantal plekken in de samenleving: in de krijgsmacht, in gevangenissen, bij een burn-out op de werkvloer, bij de politie, in de ouderenzorg, het hoger onderwijs, de psychiatrie, jeugdzorg, palliatieve zorg, eerstelijns- en gehandicaptenzorg.
Je kunt ze ook buiten deze terreinen benaderen via ons platform lifestream.nl.
Dit artikel komt uit HUMAN INC, het journalistieke tijdschrift van het Humanistisch Verbond
Meer lezen?
- Word lid, dan krijg je het magazine thuisgestuurd. Lid worden kan gemakkelijk en wel hier. Je draagt dan ook gelijk bij aan een sterker, hoognodig humanistische geluid in Nederland.
- Of neem een proefexemplaar. Maak nu gebruik van de aanbieding
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.