Hoe zat het ook alweer met… Emma Goldman
Met haar opzwepende toespraken kon anarchiste Emma Goldman (1869-1940) binnen de kortste keren opstanden veroorzaken. Ze was de “koningin van de vrije liefde” en tegelijkertijd “de gevaarlijkste vrouw van Amerika”. Haar lijfspreuk? “If I can’t dance, it’s not my revolution.”
Emma Goldman lijkt aanvankelijk voorbestemd voor een kort en miserabel leven. Ze wordt geboren in een arme Joodse familie in Tsaristisch Rusland dat wordt geteisterd door pogroms, en groeit op onder het juk van een tirannieke en gewelddadige vader. Huilen of smeken doet ze nooit, behalve als het op school aankomt – ze heeft een intense honger naar kennis van de wereld. Tot haar grote verdriet wordt ze op haar twaalfde van school gehaald. Jaren zware fabrieksarbeid volgen, waarin de eerste kiemen van haar klassen- bewustzijn worden gezaaid. Ze ontdekt dat haar klasse geen rechten, maar enkel plichten heeft. Vanaf haar veertiende begint ze het leven te begrijpen als een grote, primitieve machtsstrijd, een idee waar ze de rest van haar leven door zal zijn gegrepen.
Ook wordt voor Goldman al snel duidelijk dat ze haar persoonlijk geluk niet in het ouderlijk gezin zal vinden. Ze komt in opstand als haar vader haar op vijftienjarige leeftijd probeert uit te huwelijken. Opnieuw smeekt ze hem terug naar school te mogen. Hij wil er niks van weten: ‘Het enige wat een Joodse vrouw moet weten is hoe een vis te leren en hoe haar man baby’s te geven.’ Ze verlangt maar naar één ding: in de wereld te zijn en daar haar sporen achterlaten. Als Goldman zestien is en met zelfmoord dreigt, stemt vader in met haar vurige wens: samen met zus Helena mag ze naar Amerika emigreren.
Na hun aankomst in de ‘nieuwe wereld’ stort hun droom van vrijheid in. Die blijkt niets nieuws in petto te hebben. De fabrieken en steden van Amerika zijn zo mogelijk nog grimmiger voor de arbeiders dan die van Rusland. De uitbuitende bazen blijken zelf onopgeleide immigranten. Voor Goldman is het een uitgemaakte zaak: wie macht verkrijgt wordt onontkoombaar zelf een roofdier dat anderen uitbuit. Het systeem moet veranderen, daarvan raakt ze overtuigd.
“ Het systeem moet veranderen, daarvan raakt ze overtuigd. ”
Goldman ontdekt het anarchisme, een politieke stroming die rond 1860 is ontstaan en die iedere vorm van gezag afwijst. Volgens het anarchisme leidt elke hiërarchische vorm tot onderdrukking. De levendigheid waarmee de anarchisten tegen sociaal onrecht ten strijde trekken, grijpt haar emotionele verbeeldingen laat haar niet meer los. Ze wordt verliefd op de activist Alexander Berkman, die ervan wordt beschuldigd een aanslag te hebben gepleegd op een industrieel. Goldman wordt verdacht van samenzwering met hem. Vanaf dat moment zal ze haar leven lang opgejaagd, gevangengezet en beschuldigd worden van allerlei activistische daden.
Extatisch lied
De roemruchte Haymarket-stakingen in 1886 maken haar tot een echte anarchist. Tijdens deze stakingen in Chicago worden acht vakbondsleiders beschuldigd van een bomaanslag. Ondanks het ontbreken van enig bewijs worden vier van hen opgehangen. Op het schavot roept de veroordeelde August Spies de later profetische woorden: ‘De dag zal komen dat onze stilte krachtiger zal zijn dan de stemmen die jullie vandaag wurgen!’
Goldman is diep geraakt door hun dood. Het wakkert een hevige strijd in haar aan: ‘Hun dood gaf mij leven.’ Niet lang daarna ontdekt ze hoe ze haar woede en energie kan kanaliseren, want Goldman blijkt een begenadigd spreker. Bij een van haar eerste toespraken is ze genoodzaakt te improviseren en spreekt ze recht uit haar hart. Ze denkt aan de jaren van vernedering in de fabriek, de vakbondslieden aan de galg, aan haar huwelijk dat ze als onderdrukkend ervaart, aan de positie van arbeidersvrouwen in het algemeen. De woorden beginnen spontaan te stromen, steeds sneller en sneller, zonder dat ze het door heeft. ‘Het publiek was verdwenen’, schrijft ze later, ‘de hal zelf was verdwenen. Ik was me alleen bewust van mijn eigen woorden, van mijn extatische lied.’
Haar toespraak heeft een magnetische werking. De toehoorders, vermoeide arbeiders, zijn betoverd en barsten in applaus uit. Goldman is verbijsterd. Opeens realiseert ze zich de begeesterende kracht van haar woorden. Ze huilt ‘with the joy of knowing’.
Innerlijke demonen
In de jaren die volgen reist ze stad en land af om voor grote menigtes te spreken, waar ze de harten van zowel arbeiders als de middenklasse in vuur en vlam zet. Ze geeft colleges over uiteenlopende onderwerpen als het gevangenissysteem, anticonceptie en homoseksualiteit.
“ Het begin van collectieve bevrijding is innerlijke bevrijding. ”
Ze houdt vlammende toespraken over het kapitalisme en over de gecentraliseerde staat – instituties die ze veracht vanwege hun minachting voor het menselijke gevoel. Want het innerlijk leven van de mens is een centraal element in het werk en leven van Goldman. Hoewel ze zich vol overgave verzet tegen externe tirannen als het uitbuitende kapitalisme, is de strijd tegen de innerlijke demonen belangrijker. Het begin van collectieve bevrijding is innerlijke bevrijding.
Voor haar is anarchisme niet een abstract politiek ideaal, een theoretisch model, maar een dagelijkse praktijk. Revolutie is een manier van leven – een leven vol vrijheid, zelfexpressie, liefde en vreugde. En alleen dié revolutie is de moeite waard. ‘If I can’t dance, it’s not my revolution.’<
Tags:#vrijheid van denken
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.