Hoe train jij je koppig optimistische spier?
Ben jij een optimist of een pessimist? Het kan een keuze zijn om je optimistische spier te trainen. Niet door je ogen te sluiten voor al het leed, maar door je koppig te blijven inzetten voor een wereld die jij wél de moeite waard vindt. Want waar jij je zinnen op zet, wordt misschien wel werkelijkheid.
Optimisme versus pessimisme
De term ‘optimisme’ is herleid van het Latijnse ‘optimus’, wat ‘het beste’ betekent. De Duitse filosoof Gottfried Leibniz introduceerde het begrip in zijn Théodicée (1710) als de doctrine van ‘het grootste goed’: het idee dat de bestaande wereld de beste van alle mogelijke werelden is. Zou er een betere wereld mogelijk zijn, dan had God die wel geschapen. In 1819 beantwoordt Arthur Schopenhauer dit wereldbeeld met een tegenovergesteld filosofisch concept, het ‘pessimisme’ (afkomstig van het Latijnse ‘pessimus’ of ‘slechtst’): dit is de slechtst mogelijke wereld, waarin alles neigt naar het kwaad. Vanuit het filosofisch jargon evolueerden de termen naar de huidige betekenis, zoals omschreven in de Van Dale: ‘De neiging om gunstige uitkomsten (optimisme) of ongunstige uitkomsten (pessimisme) te verwachten’.
Er is nog hoop
Volgens een onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek neemt het pessimisme, ofwel ‘een algemeen negatief gevoel over de toekomst van de samenleving’, toe. In 2021 vond 57% dat het in Nederland de verkeerde kant opgaat, ten opzichte van 38% in 2018.
Over het algemeen kijken jongeren iets positiever naar de toekomst dan ouderen. Van de jongeren vond 50% dat het de slechte kant opgaat. Een koppige optimist zou zeggen: er is dus nog hoop voor de toekomst.
Welke wereld wil jij?
Volgens Christiana Figueres, de vrouw die toezicht hield op het klimaatakkoord van Parijs in 2015 en ‘koppig optimisme’ bepleitte, is onze werkelijkheid niet in steen gebeiteld. Je kunt de realiteit naar je hand zetten en veranderen in de realiteit die je wílt. Het begint bij onze mindset. We kunnen onverschillig blijven, niets doen en vervallen in wanhoop. Of we kunnen koppige optimisten zijn, met als overtuiging: hoe moeilijk de uitdaging ook is, we moeten en kúnnen haar aangaan. Niet door blind te zijn voor wat er allemaal gebeurt of naïef te geloven dat het zichzelf wel oplost. Wel door je de gewenste toekomst voor te stellen, en je actief in die richting te bewegen.
Humanisten zitten niet bij de pakken neer
Jaap van Praag, die in 1946 het Humanistisch Verbond heeft opgericht, kan gezien worden als een koppige optimist. Het was zijn missie om, na de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog en het nihilisme dat die met zich mee had gebracht, de geestelijke weerbaarheid van de mens te versterken. Hoe kun je, in een wereld waar mensen elkaar uitmoorden, toch zin aan je eigen leven geven? In elk geval niet door te berusten in het negatieve. Want, zoals beschreven staat in het ‘Beginsel en doel van het Humanistisch Verbond’ (17 februari 1946): ‘Bij het verkeerde en onmenselijke zal geen sterk levend mens zich kunnen neerleggen.’
Niet bij de pakken neerzitten, dus. Dat is hoe we er nog steeds in staan. Onze huidige directeur Robbert Bodegraven zegt daarover: ‘Ja, we zijn als mens helaas in staat tot het voeren van oorlogen en het vernietigen van onze leefomgeving. Maar we zijn evenzeer in staat om samen te werken aan oplossingen.’
Ook Sarah Bakewell – de auteur van De humanisten, ziet een ‘voorzichtig optimisme ten aanzien van de toekomst’. Eenzelfde grondhouding zie je terug in de internationale humanistische beginselverklaring (‘De Verklaring van Amsterdam’, opgesteld in 1952 en herzien in 2022): ‘We zijn ervan overtuigd dat de mensheid in staat is de problemen waar wij voor staan op te lossen met vrij en wetenschappelijk onderzoek, medeleven en verbeeldingskracht in dienst van de bevordering van de vrede en het menselijk welzijn.
In de praktijk
Elke keer als we geconfronteerd worden met een nieuwe uitdaging, dreigt het nihilistische ‘het maakt toch niet uit wat ik doe’ weer de kop op te steken. Maar het is ook elke keer een nieuwe kans om toch zin te geven aan jóúw leven. Het Humanistisch Verbond helpt je hierbij.
Door, ook in tijden van klimaatcrisis, je optimistische spier te trainen. Wat doet ertoe voor jou? Waar haal jij hoop uit? Tijdens de verdiepingsdag Actieve Hoop ga je op zoek naar de koppige optimist in jezelf, aan de hand van oefeningen en rituelen. Want, zo stelt ook Rebecca Solnit, auteur van Not Too Late: Changing the Climate Story from Despair to Possibility, ook het bestrijden van defaitisme is klimaatwerk.
In de praktijk komt hier vaak actie uit voort: als je de zin ervan gaat inzien, krijg je er vaak ook weer zin ín.
