Dealen met de dood, hoe doe je dat?
Doodgaan. We doen het allemaal een keer, maar erover praten vinden we vaak lastig. Het roept angst of verdriet op omdat je in je leven nog zo veel wilt meemaken, of omdat je geen afscheid van je geliefden wilt nemen. Maar laat de dood niet juist zien wat jij belangrijk vindt in het leven? En brengt het gesprek over de dood niet het leven dichterbij?
70 procent van de Nederlanders praat niet over doodgaan, blijkt uit onderzoek van TNS NIPO uit 2008. En van diegenen die het wél doen, weet de helft niet goed wat de wensen zijn met betrekking tot hun eigen dood. Ook een recenter onderzoek van SIRE uit 2022 wijst uit dat we het gesprek over de dood uit de weg gaan. 54 procent van de Nederlanders praat onvoldoende met dierbaren over de dood. Slechts een kwart – 27 procent – heeft alle wensen gedeeld met naasten.
Wat wil je in die laatste fase?
Op zich is dat niet vreemd: de dood is geen vrolijk onderwerp. Maar ons onvermogen om over onze eigen dood te praten kan serieuze gevolgen hebben. Zoals bij ziekte te lang doorbehandeld worden omdat je de optie van palliatieve zorg en andere mogelijkheden – bijvoorbeeld helemaal stoppen met een behandeling – niet tijdig hebt verkend en besproken. Door op tijd je wensen en grenzen op een rijtje te zetten kun je beter richting geven aan je laatste levensfase en je dood. Ook wanneer je hier zelf niet meer goed toe in staat bent, doordat je bijvoorbeeld minder zelfredzaam wordt of alzheimer krijgt.
Wat vind jij belangrijk als je ziek wordt: zo veel mogelijk extra levensjaren of zo veel mogelijk goede levensjaren? Hoe wil je het liefst sterven? Wat betekent goede zorg voor jou en je naasten? Wat wil je nalaten? Als je zelf niet weet wat je ideeën en wensen zijn omtrent jouw dood, weten je naasten en zorgverleners ook niet wat ze moeten doen.
Doodgaan doe je samen
‘We worden alleen geboren en we sterven alleen’ is een bekende uitdrukking. Maar klopt dat wel helemaal? Zijn er niet altijd mensen verbonden met onze geboorte en dood? Bij een geboorte is altijd de moeder aanwezig, en vaak haar partner. Meestal ook mensen die assisteren, zoals vroedvrouwen of dokters. En ook al ben je op het moment dat je sterft alleen of voelt dit zo aan, er is toch een heel netwerk aan mensen bij jouw dood betrokken. De mensen die om jou rouwen. De mensen die alle praktische regelingen omtrent je dood treffen. De mensen die jouw wensen zo goed mogelijk uitvoeren zoals begrafenisondernemers, uitvaartbegeleiders en notarissen.
Ja, we zijn autonome wezens. We gaan ons leven en onze dood zelf aan. En we zijn zelf verantwoordelijk voor het vormgeven van ons leven en onze dood. Tegelijkertijd zijn we ook onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dit wordt ook wel ‘relationele autonomie’ genoemd. Een concept in de filosofie en ethiek dat benadrukt dat individuele autonomie altijd is ingebed in een netwerk van sociale relaties. Ons leven en onze beslissingen staan niet los van anderen. Er is altijd sprake van (wederzijdse) beïnvloeding. Zo is in de gezondheidszorg de rol van familie en zorgverleners cruciaal in de besluitvorming van patiënten en vice versa.
Kortom: je kunt niet om je naasten en omgeving heen als je doodgaat, wie dat ook zijn. Misschien is het de overweging waard om toch het gesprek met ze aan te gaan, zodat jij, maar ook zij, je wensen omtrent jouw dood beter kunnen verkennen en naleven.
De dood in het hier en nu
Praten over de dood helpt je niet alleen om een antwoord te formuleren op jouw wensen en allerlei praktische vragen. Het kan je ook helpen om het grote mysterie van de dood, dat de mensen al eeuwen beroert, ietsje beter te bevatten. Geloof je dat er iets van jou doorleeft na je dood, of juist niet? En wat betekent dat voor jou? Het gesprek over de betekenis van sterfelijkheid kan verdieping geven aan het leven nu.
Humanisten gaan hier sinds jaar en dag het gesprek over aan. Ook bij het Humanistisch Verbond staat het gesprek over de dood centraal. En dan vooral over hoe we in het hier en nu met de dood kunnen omgaan, in ons leven en in onze samenleving. Want we weten niet wat er precies tijdens het sterven gebeurt of wat er na het sterven is (al betekent voor veel humanisten de dood het definitieve einde). Hoe de dood jou kan helpen om zin te geven aan het leven nú: daar kunnen we wel wat mee! Als je weet dat je leven hier op aarde eindig is, wat wil je er nu dan van maken? Wat maakt voor jou dat je op je sterfbed kunt zeggen: mijn leven was het waard om geleefd te worden?
De dood verbindt
De dood helpt ons om de zin te scheiden van de onzin. Waar ben ik dankbaar voor? Waar zou ik meer tijd aan willen besteden en waaraan minder? Welke mensen zijn belangrijk in mijn leven? Wat zou ik willen dat er na mijn dood van mij voortleeft in anderen of de samenleving?
In je eentje over deze vragen nadenken kan al heel wat perspectief bieden, maar hier samen met anderen het gesprek over aangaan kan je vragen en antwoorden nog een stuk verdiepen. Durven praten met anderen over moeilijke onderwerpen zoals de dood biedt nieuwe perspectieven. Het leidt tot erkenning. Tot het besef dat we er niet alleen voorstaan. Dat we allemaal op onze beurt belangrijke levensinitiaties doorlopen, waaronder de dood. Samen met je medemensen over de dood praten brengt je niet alleen dichter bij jezelf, maar ook bij elkaar.
Ga jij het gesprek aan?
Daarom nodigen we je uit om samen met ons de dood op tafel te leggen. Tijdens onze Tabee Kafees, die op verschillende plekken in het land plaatsvinden. Tijdens onze Avond van de Dood op vrijdagavond 29 november. Tijdens onze verdiepingsdag Goed leven, goede dood. Lees hier meer over ons programma ‘Laatste levensfase’ en onze bijhorende activiteiten! Samen brengen we de dood tot leven.
