Door verandering van het DNA in een menselijk embryo kunnen mensen met een erfelijke ziekte misschien nieuwe kansen krijgen op kinderen zonder zo’n ziekte. Medisch onderzoek met kweekembryo’s moet om die reden mogelijk worden, adviseerde de Gezondheidsraad. Het kabinet legt dit advies naast zich neer. Socrateshoogleraar in bioethische vraagstukken Elselijn Kingma reageert.
Niet alleen één generatie vrijwaren van vreselijke erfelijke ziekten, maar ook de generaties daarna beschermen. Dat is de belofte van ‘kiemcelmodificatie’. Nu mag dat nog niet van de wetgever. Je mag alleen lichaamscellen genetisch veranderen, maar niet het genetisch materiaal dat aan volgende generaties wordt doorgegeven. Onderzoek mag nu alleen op menselijke restembryo’s, maar daarvan zijn er niet genoeg. Daarom adviseerde de Gezondheidsraad de wet te veranderen.
Daarvoor is wel onderzoek nodig. Zodanig dat embryo’s speciaal voor onderzoek gemaakt mogen worden. Onder strikte voorwaarden kan hiermee het wetenschappelijk onderzoek gestimuleerd worden, vindt de Gezondheidsraad. De voormalige minister Edith Schippers nam het advies van de Raad over.
In het regeerakkoord worden kweekembrotechnologie in de ijskast gezet? Er is een handreiking gedaan aan de christelijke partijen.
"Het gaat hier denk ik vooral om het kweken van embryo’s voor onderzoek. Vanuit sommige religieuze oogpunten worden embryo’s gezien als volwaardig menselijk leven. Kweken ervan speciaal voor onderzoek staat zo gezien enigszins gelijk aan maken, en vervolgens slachten van baby’s.”
Het acht-cellenstadium van een embryo , drie dagen oud. Bron: Wikipedia.
Wat vind jij ervan?
“Ik kan me totaal niet vinden in dat beeld van een embryo. Ik zie het materiaal waar men onderzoek mee doet als een héél pril voorstadium van wat eventueel volwaardig menselijk leven kan zijn; en dan alleen als iemand bereid is om het met haar eigen lichaam negen maanden verder te bouwen, en er ook nog eens allemaal andere dingen goed gaan. We hebben het hier over embryo’s die nog niet eens bezig zijn om het lichaam te vormen. Dat zijn louter nog een paar stamcellen. De embryo’s zijn hier nog druk bezig om het weefsel te ontwikkelen zodat implantatie in de baarmoeder plaatsvindt en – in een veel verder stadium – de placenta ontstaat. En tja, een mensenlichaam… dat komt nog veel later."
'Tegenstanders van embryokweek willen volwaardig menselijk leven beschermen. Ik zie embryo’s veeleer als een mogelijk middel dat juist leven kan beschermen.'
Is deze techniek veilig?
“Dat weten we nog niet; daarvoor moet eerst verder onderzoek worden gedaan. Wat we wel weten is dat ziektes die we hiermee op hopen te lossen heel naar zijn en tot heel veel ellende leiden. Daarom is het absoluut de moeite van het onderzoeken waard. De Gezondheidsraad is niet voor niets tot haar advies gekomen.”
Hoe kun je hierover zinvol debatteren met tegenstanders?
"Lastig, omdat je uitgangspunten zo verschillend zijn. Tegenstanders van embryokweek willen volwaardig menselijk leven beschermen. Ik zie embryo’s veeleer als een mogelijk middel dat juist leven kan beschermen. De redenen die mij overtuigen achten mensen die op basis van religie argumenteren vaak niet relevant. De religieus gefundeerde argumenten hebben op mij als niet-religieus mens geen grip. Ziehier, een gapend gat.”
Wat is er het gevolg van als het advies van de Gezondheidsraad niet wordt opgevolgd?
“Het onderzoek staat niet stil. Het gaat in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk gewoon verder. Dus ik denk niet dat er wereldwijd vertraging komt. Maar het betekent ten eerste dat Nederland niet aan dit onderzoek mee kan doen. En dus een achterstand oploopt. Ten tweede zullen we natuurlijk met de resultaten van dat onderzoek weinig kunnen todat de wet wel aangepast wordt. In de tussentijd kan er medisch toerisme op gang komen. Ik denk zeker dat, als dit tot goede resultaten leidt, er mensen naar de UK en VS reizen om door deze techniek gezonde kinderen te krijgen. “
Tegenstanders van kiembaanmodificatie waarschuwen voor een hellend vlak. Designerbaby’s en verbetering van de soort door genetische selectie?
“Het klinkt alsof je waarschuwt voor paracetamol omdat we dan over twintig jaar allemaal verslaafd zijn aan de morfine. Kijk naar de ontwikkeling van de Euthanasiewet. Ook toen waarschuwde men dat, voor dat we het zouden weten, iedereen zomaar stervenshulp kon krijgen en er druk op bejaarden zou komen om er dan maar een einde aan te laten maken. Maar 25 jaar – een hele generatie verder – zijn we nog steeds aan het praten. Waarom? Omdat er wetten zijn, controle door het parlement, en ethisch debat in de samenleving. Er wordt gedaan alsof je door een stap of het hellend vlak ineens naar beneden zou rollen; dat is duidelijk niet zo.
'Een ding weet ik zeker: er staat nergens in de bijbel ‘u zult geen embryo’s kweken voor wetenschappelijke onderzoek'
En designer-baby’s?
”Dat idee gaat ook helemaal niet op. Er zijn maar enkele eigenschappen die direct door een enkel gen veroorzaakt worden – veelal ziektes. Daar kunnen we – bijvoorbeeld met bovenstaande techniek – hopelijk op den duur iets aan doen. De meeste eigenschappen – dit geldt al voor lengte, intelligentie of atletisch vermogen – worden door tientallen genen of meer beinvloed. We hebben geen idee wat die doen, of hoe die elkaar beïnvloeden. Hoe meer we begrijpen van genetica, des te meer begrijpen we dat genen geen recept zijn. Maar eerder in een heel ingewikkelde interactie met elkaar en de omgeving tot eigenschappen leiden. De designer-baby is, vergeleken met dertig jaar geleden, eerder verder weg dan dichterbij.”
De Gezondheidsraad roept de regering op een bredere discussie over ethische en maatschappelijke aspecten te bevorderen. Waar zou die wat jou betreft over moeten gaan?
“Ik denk dat het belangrijk is dat we goed weten waar we het hier over hebben. Dat een realistisch en duidelijk beeld wordt geschetst over wat een embryo in dit stadium is bijvoorbeeld. Maar ook wat er van technieken te verwachten valt. En dat het in een goede context geplaatst wordt.“
Wat is een goede context?
“Embryomodificatie kan waarschijnlijk alleen worden toegepast in combinatie met In-vitro fertilisatie (IVF). En dat is nogal wat; vergeleken met normale bevruchting is IVF is geen sinecure. Aan de andere kant moeten sommige echtparen toch kiezen voor IVF. En wat zijn de alternatieven? Bij IVF kunnen we nu al aan preïmplantatie-selectie doen; alleen die embryo's implanteren die gezond zijn. En: je kan natuurlijk ook een niet-biologisch kind hebben door adoptie, of kiezen voor geen kinderen.
Ik zou ook graag zien dat religieuze argumenten, als ze een belangrijke rol spelen, kritisch beschouwd worden. Daar ben ik niet toe in staat – ik ben geen theoloog of religieus ethicus. Maar ook binnen religies en andere standpunten is er altijd ruimte om het niet eens te zijn. Het zou aardig zijn om daar meer van te horen en te zien. Een ding weet ik zeker: er staat nergens in de bijbel ‘u zult geen embryo’s kweken voor wetenschappelijke onderzoek, en u zult geen genetische kiembaancelmodificatie doen’.”
Elselijn Kingma bezit de Socrates-leerstoel van Technische Universiteit Eindhoven. Haar bijzondere leeropdracht: ‘Filosofie en Techniek vanuit humanistisch perspectief’.
Lees meer op de site van de Universiteit Eindhoven.
Steun ons
Het is belangrijk het kabinet scherp te houden. Het Humanistisch Verbond maakt zich sterk voor een humane samenleving waarin je vrij bent in hoe je wilt leven, wie je lief wilt hebben en hoe je wilt sterven. Omdat je alleen in vrijheid, zorgzaam kunt samenleven. Laten we samen voorkomen dat belangrijke onderwerpen in de ijskast eindigen.
Steun ons! Ga daarvoor naar humanisme.nu en word lid voor maar 6 euro per maand.