We plaatsten vorige week een oproep aan lezers om – aan de hand van de oprichtingsrede uit 1946 – hun visie op het humanisme op te schrijven. Hans van Dijk denkt dat het wensbeeld van een 'brede levensgemeenschap en verheffing van onkerkelijken' waar Van Praag over sprak nog niet geheel bereikt is. ''De ruimte om de humanistische levensovertuiging uit te dragen is onverminderd aanwezig."
Door Hans van Dijk
De brede levensgemeenschap van onkerkelijken die Van Praag voor ogen had, moet toch vooral in de historische context van de typisch Nederlandse verzuiling worden gezien. Zeventig jaar later is die verzuiling voorbij. Van een humanistische zuil is het nooit gekomen. In cultureel opzicht hebben die onkerkelijken een thuis gevonden bij de AVRO en de VARA. Later gevolgd door de TROS, de naamgever van het begrip vertrossing, als karakterisering van oppervlakkig vermaak.
Bepaald niet de verheffing die Jaap van Praag voor ogen stond. De doelstelling om een brede levensgemeenschap van onkerkelijken te stichten is bepaald niet bereikt. En als het om morele verheffing ging,heeft eerder het tegenovergestelde plaats gevonden.
Opvallend is de negatieve definitie van onkerkelijken, die is gekozen. Misschien niet vreemd in het toen nog o zo christelijke Nederland. Maar intussen is de meerderheid van de bevolking onkerkelijk en leren we in ieder communicatieboekje dat je geen negatieve aanduidingen moet gebruiken. Waarom niet gewoon de term humanisten gebruikt?
Dat roept onmiddellijk de volgende vraag op. Kan die onkerkelijke meerderheid als humanistisch worden betiteld? Bestaat er eigenlijk wel een breed gedragen humanistische levensovertuiging? Of klopt het dat de meeste mensen zich weliswaar niet meer als christen beschouwen, maar toch wel geloven ' dat er iets is'. Aanhangers van het ietsisme, als ze niet hun heil zijn gaan zoeken bij het boeddhisme of in de yoga.
Hoe komt het toch dat het humanisme als positieve levensovertuiging zo weinig weerklank heeft gevonden in onze post-christelijke samenleving? Maakt consumentisme een levensovertuiging overbodig?
Van Praags wensbeeld is onverminderd actueel. De ruimte om de humanistische levensovertuiging uit te dragen is nog steeds aanwezig.