‘Verontrustende conclusies’ in een artikel in het Britse dagblad The Guardian: ‘Anti-utopische verhalen die op dit moment door miljoenen tieners over de hele wereld worden gelezen, bevatten rechtst gedachtegoed.’
Het is maar hoe je het bekijkt. Want evengoed valt te stellen dat wie de neoliberale ideologie aanhangt juist blij zal zijn met de young adult literature die op dit moment ook in Nederland immens populair is.
In de social media verschenen vervolgens nog meer stukken waarin auteurs op deze clash tussen links en rechts wijzen. Bij Gawie Weet Raad op Facebook zet Maurice van Turnhout vraagtekens bij de afwezigheid van George Orwell in de discussies. En die is ‘toch de voornaamste ideologische voorvader van deze boeken en films?’
De vraag die hieruit voortvloeit heeft maken met de bron — het nieuwe soort jeugdliteratuur en de films die erop zijn gebaseerd — en met wie ze lezen en bekijken: tieners.
Is het inderdaad ‘verontrustend’ als deze werken ‘rechts gedachtegoed’ propageren, ook al is dat niet echt de bedoeling van de auteurs?
Onlangs las mijn zoon Orwells Nineteen Eighty-Four op school. Pas nadat hij het proefwerk had gedaan gingen we Michael Radfords filmversie ervan bekijken. En we praatten over het werk.
Vooral het anarchisme dat zoveel van Orwells denken heeft beïnvloed raakte een zenuw bij mijn zoon. Hij werd aangetrokken door Orwells morele argumentatie, namelijk dat je je dient te bevrijden van de oppressie van de staat. Want iedereen luistert je af en keek maar constant over je schouder heen en de mens is toch in wezen vrij en wie heeft dan nog een ‘staat’ nodig?
Maar Orwell was juist begaan met de rol van de staat; de staat was er om mensen te beschermen.
Op dit punt verschilt Orwell radicaal met de huidige jeugdliteratuur- en films.
Neem de Hongerspelen-trilogie van Suzanne Collins. Katniss Everdeen (16), strijdt in een gevecht op leven en dood tegen andere kinderen in een spelshow waar de hele bevolking naar kijkt. Het verhaal is gesitueerd in een toekomstig Amerika dat opgedeeld is in twaalf districten waaruit de deelnemers aan het spel worden gekozen.
Het verhaal valt inderdaad op te vatten, zoals The Guardian schrijft, als een aanval op de pijlers waarop links decennia lang zijn ideologie heeft gebouwd: een leidende rol voor de regering, de welvaartsstaat, sociale planning en gelijkheid voor iedereen.
Al deze dingen vormen de bouwstenen van een soort socialisme waar Orwell zijn leven lang tegen ageerde. Immers, stuk voor stuk staan ze in de weg van individuele vrijheid.
‘Verontrustend’ is dus een denkfout. Eerder is er sprake van een realiteit die je het Orwelliaanse dilemma zou kunnen noemen. En dát staat aan de basis van alle anti-utopische verhalen, ook George Lucas’ THX 1138 (1971) waarin een bewoner van een totalitaire stadstaat net als Winston in Nineteen Eighty-Four probeert te ontsnappen.
Wanneer dat hem eindelijk lukt, blijkt dat hij van de regen in de drup komt: de stadstaat is het enige wat er is.
Vrij zijn. Maar alleen. Welbeschouwd is dat de ene tirannie verruilen voor de andere. Dat is de boodschap van Orwell én THX 1138.
Meepraten- of doen met Gawie Weet Raad kan via Facebook, Twitter of [email protected].