‘Mijn menstruatiebuikpijn maakt niet dat ik me vrouwelijk voel’
Professor Annemie Halsema geeft les, is Socrates hoogleraar ‘Wijsgerige antropologie en de grondslagen van het humanisme’ en doet onderzoek naar gender. In het kader van Internationale Vrouwendag vragen we: wat betekent vrouwelijkheid voor haar?
“Vrouwelijkheid vind ik eigenlijk een heel lastig begrip. Filosofisch gezien dan, want op persoonlijk vlak heb ik me altijd op een heel vanzelfsprekende manier met vrouw-zijn geïdentificeerd. Maar als je je gaat afvragen wat het nou eigenlijk inhoudt, is het mij volstrekt onduidelijk wat vrouwelijkheid precies is.
Heeft het te maken met je uiterlijk en hoe je je kleedt? Heeft het te maken met de vorm van je lichaam, of je rondingen en borsten hebt? Voel je je vrouwelijk in de seksuele relatie met je partner? Is het hoe je je gedraagt en opstelt naar anderen? Maar dan denk ik direct: dat heeft eerder te maken met allerlei betekenissen die wij toegekend hebben aan vrouwelijkheid dan met mijn innerlijke beleving.”
Buikpijn en kunnen baren
“Vrouwelijkheid wordt ook vaak verbonden met het vermogen om zwanger te worden en kinderen te baren, maar als ik bijvoorbeeld kijk naar de ervaring van menstruatie dan maakt dat niet dat ik me toen vrouwelijk voelde. Dat maakt dat ik buikpijn en rugpijn heb.
“ Het is mij na tientallen jaren onderzoek volstrekt onduidelijk wat vrouwelijkheid inhoudt. ”
Als je zo probeert te begrijpen wat vrouwelijkheid precies inhoudt wordt het eerder onduidelijker dan duidelijker. Dat heeft me mijn hele leven al gefascineerd en het is wat mijn onderzoek drijft en vormgeeft. Wat is nou eigenlijk geslacht, hoe kun je dat duiden en wat zijn de componenten ervan? Mijn interesse heeft ongetwijfeld ook te maken met mijn feministische moeder en mijn twee lesbische zussen. Ook bij hen heb ik gezien hoe gangbare maatschappelijke patronen werken en dat je daarvan kan afwijken.
Tegenwoordig houd ik me veel bezig met filosoof Judith Butler die zegt dat ‘vrouw’ en ‘man’ sociaal-historische categorieën zijn, waarvan de inhoud verandert. Een aantal biologen en medici zien sekse inmiddels ook als een spectrum en niet meer als binair. De ontwikkeling van een foetus gaat heel geleidelijk en op ieder moment kan iets gebeuren waardoor niet een eenduidig mannelijk of vrouwelijk lichaam tot stand komt.”
Grotere variëteit dan gedacht
“Wat wij doen is aan de hand van de genitalia vaststellen of iemand een jongetje of meisje is, maar dat wil niet zeggen dat dit op alle niveaus in het lichaam ook zo is. Er zijn voorbeelden van mensen met een mozaïek, cellen met XX- en met XY-chromosomen. Laatst nog las ik in Nature een artikel over een 70-jarige man, een vader, bij wie tijdens een darmoperatie werd ontdekt dat hij een baarmoeder had. Verder is er een samenhang tussen hormonen en gedrag, en varieert dat gedurende een leven. Het lichaam wordt vaak als iets vasts, gefixeerds gezien, maar dat is niet zo. Op biologisch niveau geldt dus dat er een grotere variëteit bestaat dan wij erkennen met onze eenvoudige tweedeling.
“ Het minste wat we kunnen doen is de betekenis van vrouwelijkheid oprekken zodat veel meer mensen zich daar thuis bij voelen. ”
Verder is er de cultuur waarin we opgroeien: de maatschappij om je heen, maar ook in hoeverre je ouders genderstereotype gedrag vertonen en of je oudere broers of zussen hebt. Jouw idee van ‘vrouwelijkheid’ en hoe je je identificeert komt mede tot stand in interactie met je omgeving.
We spreken vaak van nurture versus nature oftewel cultuur en lichaam, of gender en sekse, maar ik zou ervoor willen pleiten ook aandacht te besteden aan identiteit, dus hoe je jezelf beleeft. Waar gender meer gaat om gedrag en hoe je in verhouding tot de buitenwereld betekenis krijgt, gaat genderidentiteit over je eigen ervaring van jezelf. Over het algemeen vallen deze samen, maar voor bijvoorbeeld transgender mensen is dat niet het geval en er zijn meer voorbeelden te noemen van mensen waarbij het lichaam en hun identiteit niet met elkaar overeenkomen.”
Vrouw-zijn zoals jij dat wil
“Gelukkig is er, mede dankzij de feministische beweging, in West-Europa en Nederland veel mogelijkheid om zelf vorm te geven aan vrouwelijkheid. Daar zie ik een grote diversiteit in. Ik denk dat mannen wat dat betreft nog heel wat te ontwikkelen hebben. Het standaard idee van mannelijkheid beperkt hen.
Ik kom tijdens het lesgeven ook non-binaire jongeren tegen. Die nemen afstand van het traditionele idee van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Zelf hoop ik dat we over vijftig of honderd jaar niet meer zo binair denken en die categorieën helemaal niet meer nodig hebben, maar nu ontsnappen we er niet aan. Daarbij is het voor mij, als geboren vrouw die zich als vrouw identificeert, natuurlijk makkelijk praten. Voor mensen die zich niet binair identificeren is dat heel problematisch, zij moeten iedere dag weer dat gevecht aan met die buitenwereld.”
“ Ons geslacht bestaat niet enkel uit ons lichaam en hoe we door anderen worden gezien en de rollen die we spelen, maar ook uit hoe we onszelf voelen. ”
Ruimte creëren
“In mijn ogen vormt het man-vrouw-denken een keurslijf. Het minste wat we kunnen doen is de betekenis van vrouwelijkheid en mannelijkheid oprekken zodat veel meer mensen zich daar thuis bij voelen, en het daarnaast accepteren als iemand zich bij geen van beide categorieën thuis voelt.
Ons geslacht bestaat hoe dan ook niet enkel uit ons lichaam en hoe we door anderen worden gezien en de rollen die we als het ware spelen, maar ook uit hoe we onszelf voelen. Daar meer ruimte voor creëren is iets waar iedereen baat bij heeft, omdat de mogelijkheden om jezelf te kunnen zijn alleen maar groeien.”
Wij doen mee met Internationale Vrouwendag. Jij ook? Kom in actie tegen hokjesdenken, vergroot je bewustwording en verdiep je in normdoorbrekende verhalen over vrouwelijkheid.
- Hen, hij, zij: laat iedereen vrij! Wij kwamen in actie tijdens de Feminist March (op 5 maart in Amsterdam). Lees hier meer.
- Wat is vrouwelijkheid? Stap uit het hokjesdenken, ga het gesprek over gender aan met onze gratis kaarten Het Gendergesprek.
- ‘Je kunt zoveel meer spelen met wat ‘vrouw zijn’ inhoudt.’ Lees Gerdiens verhaal.
- Wat betekent vrouwelijkheid als je buiten de norm valt? Beluister hier de FMNST TALKS x Humanistisch Verbond podcastaflevering over Vrouwendag, intersekse zijn en genderhokjes.
A list of posts
En we doen meer. Lees hier alles over ons thema Genderidentiteit.
Tags:#gender#genderidentiteit#mijn gender#vrouwelijkheid#vrouwendag
Onze acties en verhalen rondom gender
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.