Man, vrouw, mens: feiten en cijfers
Gender, genderidentiteiten, sekse en chromosomen… Best verwarrend allemaal, bovendien roept de huidige genderdiscussie vaak weerstand op. Tijd om enkele feiten, cijfers en begrippen op een rijtje te zetten.
Kijk een pasgeboren kind tussen de beentjes en je weet of het een jongetje of een meisje is. En behalve die penis of vagina bepalen chromosomen en hormonen of je een man bent of een vrouw. Dat was heel lang de overtuiging en de norm.
Tegenwoordig weten we dat het niet zo simpel ligt. Er zijn mensen die zich man noch vrouw voelen – maar iets ertussenin. Die er als een man uitzien maar zich vrouw voelen en vice versa. Die zich niet willen vastprikken op hun genderidentiteit of genderrol. En dan heb je ook nog intersekse personen: in 1993 deed bioloog Anne Fausto-Sterling onderzoek naar sekse en concludeerde dat er wel vijf geslachten zijn: zo kan iemand met XX- chromosomen, eierstokken en een baarmoeder óók geboren zijn met een piemel. Best verwarrend allemaal, bovendien roept de huidige genderdiscussie vaak weerstand op. Tijd om enkele feiten, cijfers en begrippen op een rijtje te zetten.
Woordenboekje
Gender: persoonlijke identiteit, persoonlijke expressie, en maatschappelijke verwachtingen – vaak meegekregen in je opvoeding, en gebaseerd op sociale factoren en opvattingen over hoe je eruit hoort te zien en hoe je je moet gedragen.
Genderidentiteit: hoe je je innerlijk voelt, bijvoorbeeld man/ vrouw/beide/geen van beide. Veel mensen voelen zich hetzelfde als het toegewezen geslacht bij de geboorte. Dit noemen we cisgender personen. Bij transgender personen komen het toegewezen geslacht en het innerlijke gevoel niet overeen.
Genderdivers
Een woord wat beschrijft als iemand zich anders kleed of gedraagt dan opgelegde genderrollen voorschrijven.
Genderrollen: de rollen die, op basis van iemands gender, door een cultuur of groep als norm of ideaalbeeld worden gezien. Traditionele genderrollen in het westen zijn bijvoorbeeld de man als kostwinner en de vrouw als huisvrouw.
Genderexpressie: de manier waarop mensen hun genderidentiteit uiten, bijvoorbeeld door middel van kleding, make-up of gedrag.
Non-binair: genderidentiteit van iemand die zich niet specifiek man of specifiek vrouw voelt, maar ergens tussen of buiten die twee polen.
Sekse/geslacht: verwijzing naar biologische eigenschappen zoals inwendige en uitwendige geslachtsorganen, chromosomen en hormonen.
Intersekse: sommige mensen hebben bij de geboorte geslachtskenmerken die niet strikt binnen de norm van man of vrouw passen. Geslachtsdelen, hormonen of chromosomen zijn dan niet altijd specifiek mannelijk óf specifiek vrouwelijk. Intersekse is bij de geboorte niet altijd meteen duidelijk. Iemand die intersekse is kan zich man/vrouw/ beide/geen van beide voelen.
Queer: parapluterm voor iedereen die niet cisgender of heteroseksueel is. Ook wordt de term gebruikt wanneer mensen hun seksuele oriëntatie of genderidentiteit niet willen vastleggen.
Feiten en cijfers
Acceptatie vlakt af
In de laatste jaren is de acceptatie van LHBTI personen afgevlakt. Opmerkelijk is dat Nederlanders negatiever zijn gaan denken over genderdiverse personen (waaronder ook trans personen) dan vorig jaar. 1 op de 5 vindt bijvoorbeeld dat mannen zich moeten gedragen als mannen en vrouwen als vrouwen. Ook zou 1 op de 10 het een probleem vinden als hun kind les krijgt van een transgender docent.
Opvattingen over seksuele en genderdiversiteit in Nederland en Europa 2022. SCP, 2022
X in paspoort
In ongeveer 15 landen kun je een X in je paspoort krijgen. In Canada, IJsland en Uruguay kun je zonder problemen voor een X kiezen; in Nederland en bepaalde staten in Amerika is daar een rechtszaak of deskundigenverklaring voor nodig. In Oostenrijk en Duitsland mogen alleen intersekse personen kiezen voor een X. Intersekse personen krijgen in Chili standaard een X.
Two-spirits
In Nederland zijn er traditioneel twee genders. Maar dat is niet de opvatting van alle culturen. Zo kennen de Boeginezen, een etnische groep in Indonesië, wel vijf genders. Ook oorspronkelijke Amerikaanse volken kennen een woord voor mensen die zowel mannelijk als vrouwelijk zijn: two- spirits, ofwel: mensen met twee geesten. Five Genders? | National Geographic
Man of vrouw?
Het gesprek over gender, genderrollen
en het doorbreken van patronen is al eeuwenoud. Een voorbeeld is het verhaal van Machiel van Handwerpen. Machiel werd in 1719 als vrouw geboren, maar ging gekleed als man het leger in. Machiel trouwde met een vrouw. Tijdens verhoren in Gouda moest Machiel antwoord geven op de vraag of die een man of een vrouw was. Machiel antwoordde: “In natuur een manspersoon, maar uiterlijk een vrouwspersoon.”
Straf!
In 14 landen staan er straffen op het dragen van kleding van een ander gender, onder meer in Indonesië, Brunei, Nigeria, Saoedi- Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Je kunt er een boete of gevangenisstraf voor krijgen en in Malawi zelfs lijfstraffen. ILGA World, 2020. Trans Legal Mapping Report 2019: Recognition before the law
102.000 mensen zijn transgender
Ongeveer 0,7 procent van de Nederlandse volwassenen identificeert zich niet met
het geslacht dat is geregistreerd bij de geboorte – deze personen zijn transgender. Dit betreft ongeveer 102.000 mensen. Transgender personen hebben vaker last van psychische klachten. Dit neemt af na transitie.
Handreiking LHBTI-emancipatie. Movisie, 2018.
85.000 mensen zijn intersekse
Het Sociaal en Cultureel Planbureau schat dat 1 op de 200 mensen een ‘intersekseconditie’ heeft. Dat betekent dat er in Nederland ongeveer 85.000 mensen zijn met een vorm van intersekse. In sommige gevallen weten zij zelf niet dat ze intersekse zijn, omdat het hun bijvoorbeeld nooit is verteld door hun ouders of artsen.
Leven met intersekse/DSD. SCP, 2014
Vragen en antwoorden
-
Ben ik dan cisgender? Ik ben toch gewoon een man/vrouw?
Wanneer je cisgender bent voel je je thuis in het geslacht waarmee je bent geboren. Het is dus het tegenovergestelde van transgender. Sommige mensen zeggen weleens ‘ik ben toch gewoon een man/vrouw’, maar trans personen zijn natuurlijk ook gewoon mannen of vrouwen. Wat mensen dan vaak bedoelen is het woord ‘cisgender’ (wat kan worden afgekort als ‘cis’), wat wordt gebruikt als een omschrijving voor jouw ervaring met gender. Het is net zoals andere woorden een omschrijving zonder oordeel, bijvoorbeeld: een blonde man, een lesbische vrouw – en dus ook een cis persoon.
-
Maar er zijn toch maar twee sekse?
Voor een lange tijd is dit gedacht, maar er zijn op het gebied van sekse erg veel ontwikkelingen geweest. Allereerst dacht men dat er slechts twee sekse waren en dat het definitieve antwoord makkelijk te vinden is: kijk slechts tussen iemands benen. In de 18e en 19e eeuw werd de gonadale sekse (inwendige organen) als definitief onderscheid tussen man of vrouw gezien. Bij nieuwe ontdekkingen over DNA in 1953 en de geslachtsgebonden chromosomen in 1955 dacht men dan nu eindelijk een definitief antwoord te hebben. Chromosoom testen werd dan ook ingezet bij vrouwelijke sporters, bijvoorbeeld op de Olympische Spelen van 1986, maar dit werd later afgeschaft omdat de test resultaten niet altijd betrouwbaar waren.
Het opdelen van de menselijke natuur in alleen man of vrouw is ook wetenschappelijk niet toereikend. In 1993 schreef de biologe Anne Fausto-Sterling al dat er volgens haar onderzoek wel vijf geslachten zijn. Naast man en vrouw waren er volgens haar nog drie intersekse geslachten, waarbij uitwendige organen en geslachtskenmerken – zoals borsten, beharing en stemhoogte – niet overeenkomen met de seksechromosomen. Zo kan iemand met XX-chromosomen, eierstokken en een baarmoeder óók geboren zijn met een piemel. Over het definitieve antwoord op hoeveel sekse er dan wel zijn, is nog steeds geen eenduidig antwoord.
Bronnen:Fausto-Sterling, Anne. (1993). The Five Sexes: Why Male and Female are not Enough. Science. 33.
Samuels, E. (2014). Fantasies of identification. New York: New York University Press. Chapter 9
Simpson, J.L., Ljungqvist, A., de la Chapelle, A. et al. Gender Verification in Competitive Sports. Sports Medicine 16, 305–315 (1993). https://doi.org/10.2165/00007256-199316050-00002
-
Wat is dan het verschil tussen gender en genderidentiteit?
De meeste mensen die het hebben over gender, bijvoorbeeld ‘mijn gender is mannelijk’, heeft het over zijn persoonlijke identiteit. Gender en genderidentiteit worden dus vaak door elkaar heen gebruikt. Hoe gender eigenlijk verschilt van genderidentiteit is dat genderidentiteit altijd over een persoonlijk gevoel gaat. Wanneer het gaat over gender kan het ook gaan over normen en verwachtingen die gekoppeld aan man- of vrouw zijn.
Tags:#gender#gender verdieping#gendergesprek
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.