Luisteren zonder oordelen: Margriet Minnema
In Nederlandse gevangenissen zijn dertig humanistisch geestelijk verzorgers actief. Academisch geschoolde gesprekspartners. Hoe zien zij hun rol? “Een moreel oordeel is op dat moment niet mijn taak.” Margriet Minnema over haar rol als humanistisch geestelijk verzorger binnen detentie.
“Wat betekent het als je vrijheid wordt ontnomen? Hoe ga je om met schuld? In mijn werk als humanistisch geestelijk verzorger probeer ik mijn eigen oordelen op te schorten en voorbij de daad te kijken: wie is die persoon nog meer? Wat houdt diegene bezig? De mens die tegenover me zit heeft vaak verschrikkelijke dingen gedaan, maar een juridisch of moreel oordeel is op dat moment niet mijn taak. Het luisteren en doorvragen voorbij het oordeel, dat geeft rust, merk ik, en diepgaande reflectie bij de cliënt.
“ De mens die tegenover me zit heeft vaak verschrikkelijke dingen gedaan, maar een moreel oordeel is op dat moment niet mijn taak. ”
Soms bied ik bronnen aan om beter om te kunnen gaan met wat het leven van iemand vraagt, een gedicht bijvoorbeeld. Zo vroeg een cliënt een gesprek aan wiens beste vriend hem niet langer wilde opzoeken, nadat hij in de rechtszaak alle details voorbij had horen komen. Het deed mijn cliënt zichtbaar veel, maar hij kon geen woorden vinden voor wat die vriendschap voor hem betekent. Hoe hij de vriendschap omschreef deed me denken aan een gedicht van Tjitske Jansen, Een Draak Verslaan, met als laatste regels: ‘En wij houden van elkaar, zoveel, dat het niet erg is als we niet winnen.’ Hij was er de hele week mee bezig, met dat gedicht, en heeft het uiteindelijk opgestuurd naar die vriend. Twee maanden hoorde hij niets, radiostilte. Uiteindelijk stuurde de vriend deze laatste zin terug op een kaartje. Dat was voor hem genoeg, hij kon het laten rusten.
Visies en waarden
Mensen zijn veelzijdig en veranderlijk. Dat is mijn visie op wat een mens is: een rijk en gelaagd wezen dat niet vast te pinnen is op één eigenschap of gebeurtenis of het plegen van één daad. Die grondhouding komt overal terug in mijn werk, tijdens de groepsgesprekken die ik organiseer, de individuele gesprekken en tijdens de filosofiecursussen. Zodra er geoordeeld wordt, probeer ik de ander uit te dagen zijn of haar oordeel tijdelijk op te schorten.
“ Mensen zijn veelzijdig en veranderlijk. Dat is mijn visie op wat een mens is. ”
Openheid, nieuwsgierigheid en mededogen, evengoed als het nemen van verantwoordelijkheid voor jezelf en de ander zijn waarden die ik zelf wil naleven, net als dat ik dat van mijn cliënten vraag. Dat is niet altijd makkelijk binnen de context van de gevangenis, waar je eerder geleefd wordt dan dat je zelf verantwoordelijkheid kunt nemen. Tegelijkertijd is het mijn absolute kerntaak om binnen de beperkte, gedisciplineerde omgeving mezelf en anderen te blijven herinneren aan wie we zijn, waar we voor staan en waar we samen verantwoordelijkheid voor dragen.
Naast het voeren van gesprekken, signaleer je als geestelijk verzorger wat er in de gevangenis op humaan niveau mis is of dreigt te gaan. Niet dat het zo slecht gaat. Dagelijks zie ik medewerkers met zorg en aandacht gedetineerden op weg helpen terug de maatschappij in. Maar de mogelijkheden zijn vaak nog te beperkt. Er is helaas te weinig personeel voor maatwerk. En gedetineerden en personeel krijgen door alle regels en veiligheidsprotocollen vaak te weinig ruimte om te werken aan wat er nodig is om iemand stabiel en met voldoende middelen terug de maatschappij in te laten.”
Margriet Minnema (1991) is sinds 2018 werkzaam als humanistisch geestelijk verzorger binnen detentie. Sinds 2021 werkt ze in de Penitentiaire Inrichting Rotterdam (PI Rotterdam), locatie De Schie.
