Genderneutrale toiletten, Stef Blok met zijn #surinamefailed-uitspraak, Zwarte Piet, islamkritiek of migratie. Politieke correctheid gijzelt het debat en vergroot de kloof tussen verschillende groepen in de samenleving. Gerben Bakker en Gert Jan Geling schreven Over politieke Correctheid om te laten zien hoe het werkt en wat we ermee kunnen doen.
Nog voordat het interview écht begint, moet Gert Jan Geling hard lachen. “Luister, dit geeft precies weer waar het over gaat. Hij pakt zijn smartphone en citeert een reactie op Twitter waarin hij en Gerben Bakker worden aangevallen: “typisch zo’n boek van jullie white privileged alt-rigthers.”
“Waarschijnlijk hebben ze het boek niet eens gelezen”, schampert Geling. “Die oppervlakkigheid kom je veel tegen. Het was één reden het boek te schrijven. Er zijn er meer. Want sinds Herman Vuisje Correct puibliceerde, is er weinig fundamenteels over het onderwerp geschreven.”
Bakker vult aan: “Elke dag was er iets in de krant, ophef. Het begrip werd ook vaak genoemd, maar wij wisten niet precies wat eronder verstaan werd. Wat is het dan?”
Direct vliegen de voorbeelden over de lessenaars in het lokaal van de Haagse Hogeschool waar het interview plaatsvindt. Stef Blok bijvoorbeeld. Speelt hier ook politieke correctheid?
Geling:”Je ziet dat het debat direct op slot is gezet.”
Bakker: “Ja, niemand lijkt nog geïnteresseerd in wat Blok met zijn #suriname-is-een-failed-state-uitspraak precies bedoelde? Heeft hij heel misschien niet gelijk op sommige punten?! Het blijft hangen in ‘het schandaal’ en dat is jammer? Reflexmatig wordt er direct afstand van Blok genomen. Dat is misschien logisch als je links-liberaal bent. Maar het verkleint de kloof tussen de ‘rechtse onderbuik’ – als je dat zo even mag zeggen – en de linkse bovenlaag niet. Dit even los van Bloks verantwoordelijkheid als bewindsman natuurlijk die zijn uitspraak op zijn minst politiek onhandig maakt.“
Twee vormen
In het boek Over politieke correctheid onderscheiden Geling en Bakker twee vormen van politieke correctheid. Enerzijds is politieke correctheid conformistisch en heeft het te maken met het verbloemen van je mening uit kuddegedrag. Zo moest tout bekend Nederland de rapper Boef na zijn kechs-misstap wel in de ban doen uit angst zelf als seksist te worden aangemerkt.
Anderzijds kan het voorkomen uit de dwingende overtuiging de samenleving moreel te corrigeren. Denk aan groepen aan beiden kanten van de Zwarte Piet-discussie. Als je voor Zwarte Piet bent ben je racist, ben je tegen dan je ben je een politieke correcte fundamentalist.
Politieke correctheid gaat ons allemaal aan, dus jullie ook, wat is jullie motief?
Bakker: “Ja, iedereen heeft er mee te maken. Of je nu docenten bent zoals wij, journalist of student. In heel veel functies moet je voorzichtig zijn met wat je zegt. Als docent ethiek moet je misschien wel uitdragen dat alle standpunten goed zijn en moet je, een beetje als een cultuurrelativist ruimte geven aan alle ideeën in je klas. Dus , je mag alles zeggen, maar laten we vooral naar elkaar luisteren.”
Geling: “Ik ben islamwetenschapper. Ik vind dat er een te positief beeld van de islam wordt neergezet in de media en in de wetenschap. Ik zou dat ook wel politiek correct willen noemen en dat noemen we ook zo in ons boek. Het is wel beter dan 20 jaar geleden, met bijvoorbeeld nu ook de beweging Vrijlinks. Maar je wordt snel in een hoek gedrukt als je kritisch bent over de islam, ook nu nog, en met name ook als wetenschapper.”
Jullie poneren de stelling in jullie boek dat de politieke correctheid toeneemt? Maar veel politieke correctheid is onbewust, schrijven jullie?
Bakker: “Ja, veel politieke correctheid vindt inderdaad onbewust plaats waardoor het lastig meetbaar is. We weten soms niet echt dat we politiek correct zijn. Dan is er nog een verschil tussen sociale wenselijkheid en politieke correctheid. Maar dat er een verschil is, zien je wel aan bepaalde taboes “
Wordt politieke correctheid niet verward met gewoonweg fatsoenlijk of hoffelijk zijn, zoals Grunberg schreef?
Bakker: “Ja, maar ik interpreteer dat vooral als een opdracht aan onszelf om in ons uitdrukking een vorm van respect te handhaven. Dat is nooit verkeerd. Het gaat richting politieke correctheid als je niet meer durft te zeggen, in welke taal daarvoor dan in een zekere context opportuun is, wat je vindt. Je kunt ook op een fatsoenlijke manier ongezouten en oprecht kritiek uiten. “
Waar ligt de grens?
“Het gaat erom je zelf de vraag te stellen. Ervaar ik een kloof tussen uitingsvrijheid die ik voel en de werkelijke gedachten die ik heb? Punt is natuurlijk dat men in het debat fatsoen ook als diskwalificatie gebruikt. Want als je onfatsoenlijk bent, ben je niet integer, en dus niet serieus te nemen. Heel veel mensen zullen daarin redelijk opportunistisch zijn.”
Geling reageert:”Boris van der Ham, voorzitter van het Humanistisch Verbond, heeft gezegd. Je moet in het islamdebat scherp zijn, maar niet bot. Tegelijkertijd zien we dat er een groeiende intolerantie is ten aanzien van meningen die afwijken van het eigen standpunt ook de toenemende hokjes en bubbels die in de samenleving zijn ontstaan. “
Mag je kwetsen?
Geling: “In een vrije diverse samenleving hoort het erbij dat je opmerkingen tegenkomt die je aanstootgevend vindt, of kwetsend.
Dat is niet leuk, maar onvermijdelijk. Het kan je soms ook aan het denken zeggen. Het helemaal voorkomen kan alleen door de vrijheid van meningsuiting in te gaan perken. Maar ook ontstaat er zelfcensuur. Je ziet bijvoorbeeld bij radicale social justice groepen dat afwijkende meningen niet getolereerd worden. Iedereen die afwijkt ligt eruit. Dus sluit men zich aan bij de algemene opinie binnen de groep.”
Wat zegt politieke correctheid over het verlangen naar groepsidentiteit?
Bakker: ”De personal branding waar sommige mensen op sociale media op een vluchtige manier mee bezig zijn, verhoudt zich niet altijd heel goed tot een weloverwogen mening of een kritisch standpunt. Ook is het lastig om publiek van mening te veranderen. Tommy Wieringa veranderde van mening over migratie. Hij denkt dat Europa alleen kan voortbestaan de als we een harde buitengrens instellen. Dat was moedig, want het werd hem niet in dank afgenomen.”
Geling: ”Je ziet dat een zekere politieke correctheid optreedt om te laten zien dat je deugt. Verschillende DJ’s die soms ook wel opmerkingen maken die je als seksistisch zou kunnen zien, gaan dan rapper Boef in de ban doen. En dan is het lastig om te vragen: is dit niet hypocriet. Want dan word je weer neergezet als iemand die Boef verdedigt. Dan ben je ook de kop van Jut. “
We zijn bezig om mensenrechten als leidraad te nemen ook om de kloven in samenleving misschien te overbruggen. Zou dat kunnen werken? Of zijn ze al onderdeel van het strijdtoneel?
Bakker: “Ja, enorm. Juist bij politieke correctheid wordt er vanuit gegaan dat mensen op grond van hun identiteitskenmerken worden gekwetst. Daar zit een soort een universele claim achter, namelijk het recht om te zijn wie je bent. Hannah Ahrendt hebben we niet voor niets in ons boek aangehaald omdat zij al heel vroeg nadacht over mensenrechten. Zij was best wel sceptisch over de universele rechten omdat zij vond dat het hebben van mensenrechten niet besloten lag in het mens zijn maar in het politieke. Dus het betekent eigenlijk dat er een politieke verantwoordelijkheid is om altijd na te denken waarom die rechten er zijn en waarom we als mensen recht hebben om rechten te hebben. “
Wat betekent dat?
Bakker: “Als je de rechten verabsoluteert kun je niet voorkomen dat verschillende groepen dat als een soort scherm gaan gebruiken om hun rechten te claimen. En dan krijg je argumenten als: je valt me aan op mijn menszijn en dat wil ik niet en dus ben je een fout persoon.“
Hoe voorkom je deze valkuil?
Bakker: ”Misschien moet je als politiek mens wel durven zeggen dat een basis humanitair recht als asiel toch kan worden ingeperkt. We komen er met de mensenrechten niet uit. We moeten die rechten op de snijtafel leggen, anders ontaardt het debat. Wat doen we met migratiestromen? Wat doen met de verdeling van welvaart in de wereld? Wat betekent een natiestaat? En wat betekent dat voor het rechten van iedere vluchteling? Wat betekent dat om wereldburger te zijn? We kunnen niet het recht als uitgangspunt nemen en er geen politiek debat over voeren. Dat werkt niet. Toch vind ik wel dat mensenrechten een status moeten behouden als ‘recht’. Het werkt ook niet als we ze alleen als vrijblijvende normen zien.”
Geling: “Iedereen moet ook het gevoel hebben dat die rechten voor iedereen gelden. Bij de social justice-groepen die we onderzochten worden identiteiten gefixeerd. Men kent vaste indelingen toe: man, vrouw, seksuele voorkeur, migratieachtergrond. Dat worden gekoppeld aan de vermeende macht van die groep. Dan zijn er ‘de onderdrukten’ die hun macht opeisen. Punt is, dat er dan niet altijd recht gedaan wordt gedaan aan wat een individu is.”
Is dat erg?
Geling:”Ik denk dat veel progressieve mensen dit discours soms overnemen, maar tegelijkertijd zich niet genoeg realiseren dat zij het veel beter hebben dan andere groepen. Zo ontstaat er een kloof tussen de elite die voorschrijft aan anderen hoe te leven terwijl die anderen vinden dat de elite zich juist aan verantwoordelijkheid onttrekt.“
Humanisten zijn voor de rede, de feite en waarheidsvinding. Wat zou er met dan nu moeten gebeuren?
Bakker en Geling: “We moeten stoppen met moral reading, waarbij feiten door een morele lens worden bekeken, en niet op waarheid worden beoordeeld. Dit kan schadelijk zijn voor de onafhankelijk van het onderwijs over kennis, het primaire doel van de wetenschap in Nederland.“
Foto: webredactie, Vlnr. Gert Jan Geling en Gerben Bakker
