“Euthanasie gaat een morele grens over”

Euthanasie bij diepe dementie ziet u als een onoplosbaar ethisch probleem, kunt u dat uitleggen?
“Mensen vinden dat ze autonoom over hun leven moeten kunnen beslissen wanneer ze dement worden. En vervolgens leggen ze die beslissing bij een ander neer, bij mij. Daar worstel ik mee. Volgens mij is autonomie niet net zo lang wachten tot je niet meer autonoom bent.

Als dokter zeg ik: je maakt mij verantwoordelijk voor iets wat je nu zelf kunt doen. Als je het echt wil, waarom wil je dan door tot je het echt niet meer weet? Als het lijden begint en je weet wat er gaat gebeuren, waarom ga je dan het hele traject in? Voor die ene dag dat je misschien helder bent en blij als je je kleinkind ziet?

Een patiënt vraagt iets wat bij mij als arts over een morele grens gaat. Euthanasie is niet alleen iets instrumenteels, ook iets relationeels. Is de behandeling van een chirurg voornamelijk technisch, als huisarts zit je behandeling vooral in de relatie die je met mensen hebt.

Denkt u dan dat de huisarts de patiënt tot het einde moet blijven volgen, ook als deze naar een verpleeghuis gaat?
Dat betwijfel ik. Langdurige kennis over patiënten bij de huisarts is aan het verdwijnen. Met als voornaamste reden dat we tegenwoordig in deeltijd werken, in een behoorlijk versnipperde zorg, en dat beïnvloedt de kennis die je als huisarts over patiënten hebt.

Dus of het meenemen van de huisarts naar het verpleeghuis een goed idee is, ik denk het niet. Want hoe doe je dat dan als de patiënt daar al een tijdje zit, word je dan als huisarts weer ingevlogen om de euthanasie te doen?

Henk Blanken bepleit het wettelijk vastleggen van een grotere rol voor de naaste, wat vindt u daarvan?
Een grotere rol voor één aangewezen persoon kan helpen om het gesprek te openen, maar het blijft ingewikkeld. Op het moment dat er een mooi harmonieus gezin is, kun je er prima over praten. Maar in families is er ook geruzie en gedoe. Luister je naar de aangewezen persoon die zegt dat het genoeg is, terwijl de rest van de familie zegt van niet, dan is hun relatie meteen levenslang verstoord.

Euthanasie bij diepe dementie is een ingewikkeld probleem, dat volgens mij slecht met regels is te vangen. Voor de arts blijft het individueel balanceren op een dun draadje boven een enorm brede kloof.

Heeft u een alternatief voor het voorstel van Henk Blanken?
Als arts moet je bij vroege dementie het gesprek aangaan, met de patiënt en de familie. Ze moeten weten wat ze willen en wat de dilemma’s zijn, en accepteren dat dingen niet altijd gaan zoals ze wensen. Dus in dat opzicht ben ik het met hem eens.
Maar de huidige wet is zo slecht nog niet. Euthanasie bij dementie mag wel maar moet niet. En het is nog steeds strafbaar. Ik ben elke keer weer blij als ik dat papiertje krijg waarop staat dat ik niet het gevang in hoef.

Wat houdt artsen eigenlijk tegen?
Doodmaken gaat – gelukkig – bij de meeste mensen tegen hun natuur in. Laatst heb ik een huisarts in opleiding het tasje met het euthanaticum van de apotheek naar het huis van de patiënt laten dragen. Ze vond het vreselijk.

Zelf doe ik al meer dan 30 jaar euthanasie bij patiënten, niet bij vergevorderde dementie, wel bij stapeling van ouderdomsklachten. Het helpt als de patiënt begrip voelt voor de ingewikkelde daad die hij van mij vraagt. Die vertrouwensband en de gesprekken over hun leven zorgen er voor dat ik de drempel over kan om iemand echt dood te maken.

Juristen, Kamerleden en professionele pleitbezorgers van een “vrijwillige en vrije dood” mogen dan wel beweren dat huisartsen te terughoudend zijn bij euthanasie,’ schreef ik eens in een column voor de Volkskrant, ‘maar zij hebben nog nooit het kraantje van het infuus opengezet en een slaapmiddel ingespoten, waarbij je in één klap het leven uit iemand blaast.”