Eenzaamheid voorkomen met ‘aandachtstijd’

Anja Machielse doet al meer dan twintig jaar onderzoek naar eenzaamheid. Ze hield gisteren de Nationale Eenzaamheid Lezing als opening van de Week tegen eenzaamheid in aanwezigheid van kabinetsleden en koningin Maxima. “Het is belangrijk om eenzaamheid te normaliseren. Laten we kijken wie hulp nodig heeft, en wat voor hulp of aandacht dat moet zijn. En naar de rol die geestelijk verzorgers daarbij kunnen spelen.

Wat is de belangrijkste misvatting over eenzaamheid en de bestrijding ervan?
“Eigenlijk twee. Ten eerste dat eenzaamheid altijd een probleem is. Vaak wordt dat als uitgangspunt genomen, maar het hoort gewoon bij het leven. Ten tweede heerst de opvatting dat eenzaamheid altijd op te lossen is. Er zijn ook vormen van chronische of problematische eenzaamheid die niet op te lossen zijn, maar wel om hulp of ondersteuning vragen. Als het gevoel van isolatie ernstig en blijvend is, en mensen er sterk onder lijden, dan kan ondersteuning mensen wel helpen. Maar dat betekent niet dat het dan oplosbaar is.”

Hoe zou je dat dan wel noemen?
“Misschien verzachten, beter leren omgaan met zaken, of verwachtingen bijstellen. Dat is vooral zo bij emotionele en existentiële vormen van eenzaamheid.”

Waar hebben we het dan over?
“Dat is eenzaamheid die niet zozeer samenhangt met problemen in de sociale relaties die iemand heeft maar met een innerlijke ervaring van eenzaamheid. Die is niet op te lossen door afleiding of sociale activiteiten.”

Staat eenzaamheid los van het aantal contacten dat iemand heeft?
“Eenzaamheid is een gevoel en dat staat los van het aantal contacten dat iemand heeft. En het is heel subjectief. De sociale behoeften kunnen sterk verschillen per persoon. De een wil het liefst elk dag contact met anderen hebben om zich niet eenzaam te voelen. En de ander kan prima een tijd zonder contacten met anderen, als er maar een netwerk is met diepgaande, veilige en zinvolle contacten waar hij op terug kunnen vallen als dat nodig is. Kortom: iemand die alleen is, hoeft niet eenzaam te zijn en iemand met veel sociale contacten kan zich toch eenzaam voelen.”

Ben je ook wel eens eenzaam?
“Natuurlijk, toen mijn ouders overleden en toen mijn relatie stukliep voelde ik me ook eenzaam, maar dat zijn situaties waarin dat heel normaal is. Als je dan mensen om je heen hebt met wie je daarover kan praten, verdwijnt dat gevoel weer. Maar sommige mensen komen dan in een diep dal, waar ze niet op eigen kracht uit komen. En soms willen mensen hun eigen netwerk niet belasten en praten ze liever  met iemand die wat meer op afstand is, zoals een geestelijk verzorger.”

Kun je misschien twee tipjes van de sluier oplichten over wat je maandag tijdens de conferentie gaat vertellen?
“Ik zal  iets zeggen over de nieuwe aanpak van minister Hugo de Jonge die een actieprogramma heeft gelanceerd om eenzaamheid onder ouderen terug te dringen. Het ministerie ziet een grote rol weggelegd voor ontmoetingen en sociale activiteiten. Ik mis de aandacht voor emotionele steun en het persoonlijke gesprek, gericht op de kwaliteit van relaties, zingeving en levensvragen, bijvoorbeeld over kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Daar ligt bij uitstek de deskundigheid van geestelijk verzorgers.”

Je doet al lang onderzoek. Zijn er algemene wijsheden over eenzaamheidsbestrijding?
“Dat is lastig, er is geen standaard oplossing. Het is altijd maatwerk omdat de ondersteuning aan moet sluiten bij iemands behoeften en situatie. Ik noem dat ‘aandachtstijd’. Tijd waarin mensen echt kunnen praten over wat hen bezighoudt, over zaken waar ze mee worstelen. En niet te vergeten aandacht voor de leuke dingen van het leven die mensen met anderen willen delen.”