“Er zijn drie terreinen waarop mensen niet aanspreekbaar zijn: auto, huis en vakantie.” Marius de Geus pleit, naast eigen verantwoordelijkheid om duurzaam te leven, ook voor een krachtge overheid. De Geus is politiek filosoof en milieufilosoof. Op 13 april geeft hij een lezing over duurzaamheid tijdens het weekend ‘Humanistische Filosofie’ van ISVW en het Humanistisch Verbond.
‘Duurzaamheid’ wordt vaak gebruikt. Wat verstaat u er onder?
“Duurzaamheid is een evenwicht tussen milieugebruik en wat de aarde ons kan verschaffen. Het gaat om een balans tussen wat wij uit de natuur nemen en wat de natuur ons kan bieden. We zoeken die balans ook met het oog op de toekomst.”
Als we ecologischer moeten leven, zoekt u dan een politieke insteek of een persoonlijke?
“We hebben een maatschappelijk probleem dat wordt veroorzaakt door diepe culturele waarden. Maar we hebben ook last van een vorm van kapitalisme die draait om pure winstmaximalisatie. De milieugevolgen en -kosten worden afgewenteld. Je hebt een krachtige overheid nodig als tegenwicht. Het kapitalisme kun je niet zomaar veranderen, maar je kunt wel randvoorwaarden creëren.
En zonder krachtige overheid wordt het moeilijk. In de Verenigde Staten zie je dat het bedrijfsleven en de overheid op elkaars lip zitten. Dit leidt tot chantage, waarbij het bedrijfsleven de overhand krijgt. Ik sta sympathiek tegenover de deugdethische en persoonlijke benadering maar daar kom je er niet mee.”
Waarom niet?
“Al was het maar omdat er een kloof bestaat tussen onze intenties en onze daden en omdat we behoorlijk wispelturig zijn. Het is te vrijwillig en te vrijblijvend. Er blijken drie terreinen te zijn waarop mensen niet aanspreekbaar zijn: auto, huis en vakantie. Dat zijn nu juist de drie aspecten waar we veel schade door toebrengen!”
Vindt u het humanisme een duurzame levensbeschouwing?
“Ik ben een groot voorstander van humanistische waarden als respect, tolerantie en verantwoordelijkheid. Maar er zit een spanning in het ideaal van zelfontplooiing. Want hoe vul je dat in? Wat nou als je verre vakanties met het vliegtuig als onderdeel van jou zelfontplooiing ziet? Wat nou als jouw zelfontplooiing het milieu opgebruikt? Ik denk dat ‘groen humanisme’ mogelijk is, maar dan moet je over het goede leven nadenken. Erich Fromm zei: In onze samenleving neigen we naar ‘hebben’ in plaats van ‘zijn’. Hoe komt het toch dat mensen verleid worden door ‘hebben’? Waarom hebben we niet genoeg aan geestelijke zelfontplooiing?”
Onze verlangens en behoeften zijn cultureel bepaald. Wij worden gevormd door een Amerikaanse manier van leven. Die manier van leven is erg aantrekkelijk. Kijk naar India, Brazilië en China. Zodra die landen zich ontwikkelen, schakelen ze meteen over naar ‘westers’ gedrag: ze gaan meer reizen, meer consumeren, meer vlees eten. Als gevolg daarvan krijgen ze ook onze welvaartsziekten. Mensen bezwijken voor de verleiding van consumeren. We moeten ons beseffen dat onze behoeften gecreëerd worden door onze cultuur.”
Is duurzaamheid een ‘moeten’, of is duurzaam leven ook een mooier, beter leven?
“Duurzaam leven kan vooral ook een mooier en beter leven zijn. Ik werk bijvoorbeeld bewust niet voltijds. Milieuvriendelijke leven kost ook tijd en die vindt je nauwelijks als je full time werkt. Ik heb nu tijd om dingen zelf te maken, ik fiets in plaats van de auto te gebruiken. Je moet ook een beetje creatief zijn. Er is een tegenbeweging van mensen die bewust kiezen voor eenvoud, voor milieuvriendelijk leven en anders-consumeren. Die groep wordt geleidelijk groter. Het heeft uiteindelijk met het maken van je eigen keuzes te maken.”
Bent u een romantisch denker of een technologisch denker?
“Ik geloof in het verstandig gebruiken van technologie. Maar ik heb niet het idee dat nieuwe technologieën alles kunnen oplossen. Als mensen een milieuvriendelijke auto kopen gaan ze bijvoorbeeld ook meer reizen. Dat is echt een punt: nieuwe technologie leidt tot gedragsveranderingen en die zijn regelmatig toch weer milieu-onvriendelijk. Je moet technologie wel inzetten, maar er je gedrag niet op gaan aanpassen”
Wat zou u het humanisme aanraden?
“Ik zou het humanisme aanraden om de kernwaarden uit te breiden: minder nadruk op individuele mens en meer op de verhouding tussen mens en natuur. We moeten zoeken naar een alternatieve invulling van autonomie”