Broer en zus leefden bijna tachtig jaar samen
Door Sophieke Nijhuis-Bouma
In februari 2013 deed ik mijn tweede uitvaart. Het betrof een alleenstaande vrouw van 82 jaar. Zij en haar bijna drie jaar jongere broer woonden onder de rook van Zutphen. Ze hadden tot het overlijden van hun ouders altijd met hen samengeleefd en dat samenlevingsverband werd daarna getweeën voortgezet. Haar broer was naast enkele neven en nichten van vader- en moederszijde haar enige familie.
Zo’n zes jaar voor haar overlijden werd de diagnose ALS vastgesteld en daaraan is ze uiteindelijk overleden. Toen ik voor het gesprek kwam, stond haar elektrische rolstoel nog in de kamer.
Haar broer Bart was een vriendelijke man aan wie je goed kon zien, dat hij z’n hele leven veel buiten bezig was geweest. Eerst was dat zijn werk in de bouw en later in de groentetuin bij huis. Hij was echter een gesloten man, bij wie je eigenlijk niets zag van emoties over het overlijden van zijn zus. En hij was zeker geen prater, want op mijn vragen gaf hij veelal een kort antwoord. Wel wist hij te vertellen, welke kantoorbanen zijn overleden zus had gehad. Maar ja, er is toch meer te vertellen over iemand dan alleen het werk?
In de huiskamer gaf ik mijn ogen goed de kost. Zo zag ik een vitrinekast met wel 150 katten in allerlei vormen, maten en uitvoeringen. Dat was dus een van haar hobby’s! Naar aanleiding daarvan vertelde Bart, dat hij die vitrinekast zelf voor haar in elkaar had gezet.
De inhoud van haar boekenkast op haar eigen kamer gaf ook een beeld van haar interesses.
Op mijn vraag of er al muziek voor de uitvaartplechtigheid is uitgezocht, antwoordt hij dat de uitvaartbegeleidster daarvoor zal zorgen. Omdat mij is gevraagd om de regie van de uitvaartplechtigheid op me te nemen, vraag ik Bart van welke muziek zijn zuster hield. Hij gaat naar haar kamer en komt terug met een cassette vol klassieke muziek. Daar kan ik wat mee! Met zijn goedvinden maak ik een keuze; o.a. de Morgenstemming uit de Peer Gynt-suite van Edward Grieg. Passende muziek, niet alleen omdat de uitvaartplechtigheid om 10.00 uur plaatsvindt, maar ook omdat het een verwijzing is naar een nieuwe dag én naar hun vakantie naar Noorwegen.
Tijdens het gesprek komt buurvrouw Nelly even binnenwippen om te vragen of ze Bart nog ergens mee kan helpen. Zo gaat dat in streken, waar aan het noaberschap nog invulling wordt gegeven!
Omdat ik mijn toespraak bij voorkeur via de e-mail aan nabestaanden voorleg en Bart hiermee niet vertrouwd is, stel ik hem voor om de tekst naar Nelly te sturen. Dat vindt hij prima. Op weg naar het station ga ik dus even bij Nelly langs, om nader te overleggen over de afgesproken werkwijze en te vragen naar haar e-mailadres. Dan wil ze weten of Bart wel verteld heeft over het padvinderijverleden van zijn zus. Nee dus, en ik vraag haar nog wat informatie naar mij te sturen. Ook licht ze de taakverdeling tussen zus en broer toe: zus regelde alles en haar broer deed wat van hem gevraagd werd.
Toen ik weer thuis was, nam ik contact op met de dienstdoende uitvaartbegeleidster. Die bleek Bart geholpen te hebben met de tekst op de rouwkaart. Ze bevestigde mijn indruk, dat het voor hem moeilijk is om zelf beslissingen te nemen. Die had zijn zuster immers altijd genomen! Zo had zuslief ook de adressenlijst voor de verzending van de rouwbrieven al klaar liggen.
Voorafgaand aan de uitvaart heb ik weer een bijzondere ervaring. Vanwege de winterse omstandigheden hebben enkele familieleden afgezegd en zo zit haar broer alleen in de volgauto en daarna ook in de familiekamer van het crematorium. In het gesprek dat ik dan met hem heb, komt zijn passie voor z’n groentetuin en kennis daarvan helemaal naar voren. Hij vertelt me enthousiast over de principes van vruchtwisseling en de bijbehorende afwisseling in gewassen op een bed. Ook komt zijn militaire diensttijd ter sprake. Zijn ogen beginnen opnieuw te glimmen als hij vertelt wat voor streken ze in die tijd uithaalden.
Tien jaar
Ter gelegenheid van het tienjarig jubileum gaf de Stichting Humanistische Uitvaartbegeleiding een boek uit op 1 september: Sprekers bij uitvaarten, de humanistische uitvaartbegeleiding in beeld. Het bestaat uit bijdragen van de leden van de stichting. Zij schrijven over bijzondere uitvaarten, zoals een avonduitvaart met fakkels. Of over gesprekken met de familie. Ook schrijven de sprekers over hun motivatie voor dit werk.
Meer informatie over humanistische uitvaartbegeleiding, een digitale versie van het boek Sprekers bij uitvaarten en de bestelwijze ervan vindt u op de website van de Stichting Humanistische Uitvaartbegeleiding.