Je moet je schamen

Mijn hond weet geen verschil te maken tussen onweer en vliegtuiglawaai. Dat is knap lastig, want met de zomerse  topdrukte op Schiphol vliegen er ‘s nachts regelmatig luid ronkende toestellen over. Het beest begeleidt ieder overvliegend vliegtuig met vier korte blafjes: een zachte opmaat, een felle ‘woef’ en dan in diminuendo een derde en vierde blaf. Hij valt daarna in slaap en ook wij dommelen weer in. Tot een uur later een volgend toestel met veel lawaai overvliegt en de hond zijn zang weer inzet.

Door Marrl Huijer

Als het me niet lukt om de slaap te hervatten, denk ik terug aan het stukje bos dat ik twintig jaar geleden kocht om Schiphol te weerhouden van verdere groei. In stijl met Pluk van de Petteflet van Annie M.G. Schmidt heette dat bos het Bulderbos. Zoals Pluk en zijn dierenvrienden de graafmachines uit het bos wisten te verjagen, zo hoopten de 360 eigenaren van het Bulderbos de graafmachines van Schiphol weg te sturen. Helaas eindigen verhalen van volwassenen minder rooskleurig dan die van kinderen. Schiphol zette een onteigeningsprocedure in gang, de rechter stelde de luchthaven in het gelijk en het Bulderbos moest wijken voor de vijfde baan, de Polderbaan.

Mijn hond, die pas vier is, heeft geen weet van de geschiedenis van Schiphol. Het is geen politiek dier. En hij is zeker niet principieel tegen vliegtuigen of klimaatopwarming. De enige reden dat hij blaft is omdat nachtelijk gerommel in de lucht hem bang maakt. Zijn dierlijke angst kan midden in de nacht zomaar op mij overslaan. Door mijn hoofd spoken dan de zorgen die de Onderzoeksraad voor Veiligheid uitte over de veiligheid van het vliegverkeer op Schiphol.

Afgelopen april waarschuwde de Raad dat de luchthaven aan de grenzen zit van het veilig afhandelen van het vliegverkeer. Schiphol mag dit jaar het plafond van 500.000 vluchten gebruiken, bijna 5 procent meer dan vorig jaar en twee keer zoveel als in 1990, maar daarmee zit de luchthaven aan de limiet van wat nog veilig is. Nooit eerder heb ik zoveel vliegtuigen in de nacht gehoord als deze zomer. Hoe veilig is dat? Heeft mijn hond niet gelijk? Zijn vliegtuigen boven de stad niet minstens zo gevaarlijk als onweer?

Als mijn nachtelijke angst eenmaal is aangewakkerd, raak ik in een neerwaartse spiraal. Hoe kan het, zo pieker ik, dat iedereen zich zorgen maakt over de gevolgen van de klimaatopwarming – in Duitsland schijnt het zelfs de grootste angst onder burgers te zijn -, maar toch blijft vliegen? Zelfs de groenlinkse en groenrechtse mensen in mijn omgeving schamen zich niet om jaarlijks in het vliegtuig te stappen. Hun investeringen in zonnepanelen of warmtepompen doen ze daarmee in één klap teniet. Als ik zeg dat ik slechts eens in de vijf jaar vlieg, stuit dat vrijwel altijd op ongemakkelijke stiltes en meewarige blikken.

Ach, ik ben niet mijn broeders hoeder, dacht ik tot voor kort als ik het zoveelste vliegavontuur van deze of gene aan moest horen. Wie ben ik om een ander te beschamen?
Maar nu wetenschappers overtuigend voorspellen dat grote delen van de wereld rond 2100 niet meer leefbaar zullen zijn als de CO2-uitstoot niet afneemt, kalft mijn begrip voor de schaamte van de ander af. In mijn halfslaap duikt de cynische filosoof Diogenes Laërtius op. Ik zie voor me hoe hij leefde als een hond, vrijwel zonder bezittingen. Omwille van een betere samenleving deed hij er alles aan om zijn medeburgers te beschamen over hun onmatige gedrag. Waarom niet als een cynicus schaamteloos laten zien dat ik het vliegen zo veel mogelijk mijd?

Of zou je, zoals een collega-filosoof me via Facebook aanraadde, een stap verder moeten gaan en anderen publiekelijk moeten beschamen? Benoemen en aan de schandpaal nagelen, bijvoorbeeld via social media?

Hij reageerde op een door mij gedeelde studie uit Environmental Research Letters, die aantoonde dat het vermijden van vliegen een van de vier effectiefste middelen tegen klimaatopwarming is (naast één kind minder nemen, autovrij leven en een vegetarisch dieet). Overheid en onderwijs besteden daar nauwelijks aandacht aan,zo meldden de onderzoekers, terwijl deze  gedragsveranderingen veel sneller resultaat geven dan de energietransitie door de overheid en het bedrijfsleven. ‘Vliegen zou net zo beschamend moeten worden als roken’, schreef de filosoof. Hij hoopte dat Schiphol en de KLM in de ogen van het publiek niet langer de nationale trotsen zouden zijn, maar de nationale schaamlappen zouden worden.

Zou beschaming van het vliegen – en van veel nakomelingen, autorijden, vlees eten – inderdaad de op korte termijn beste manier zijn om de westerse beschaving tot een lagere CO2-uitstoot te brengen? Gewoonlijk ervaren mensen schaamte als zo onprettig dat ze alles in het werk stellen om deze te voorkomen. Maar zo werkt het niet bij iedereen. Sommige types zijn er ongevoelig voor en anderen blijven als verlamd in de schaamte vastzitten.

Voorlopig houd ik het daarom bij deze cynische strategie: ik blaf gezellig mee met mijn hond, vertel aan ieder die het horen wil – of niet – dat ik het vliegen zoveel mogelijk vermijd. Eens in de vijf jaar is genoeg. Wie weet steek ik net als Pluk al mijn vrienden aan en besluiten ook zij voortaan luidkeels zo min mogelijk te vliegen.

Deze column verscheen eerder in Human #3. Meer lezen? Check de oline versie. Leden ontvangen de print versie van Human magazine gratis thuis

Beeld: Hollandse Hoogte, Smog in China veroorzaakt door luchtvervuiling

Tags: #beeldvorming #Ecologie, ecohumanisme en klimaat #Zingeving