Een betere wereld begint bij… de wereld.
3D-printers en zelfverbouwd voedsel; ze staan voor een paradoxale tendens. Nooit zijn onze bestaansmiddelen zo afhankelijk geweest van globale netwerken – van wat er vér weg gebeurt.
En nooit hebben mensen er zoveel trots uit geput als ze binnen die afhankelijkheid een restje autarkie hebben geschapen: als ze hun eigen broodbakmachine hebben, of hun eigen moestuintje. Voor zover dat bewust hobbyisme is, is het natuurlijk prima. Het wordt echter hypocriet en misleidend zodra het samengaat met een ideologie die het dichtbijzijnde, het authentieke en het zelfgebreide als een oplossing ziet voor de een of andere slecht gedefinieerde crisis. Zodra mensen daadwerkelijk denken dat hun deeltijdinventiviteit een antwoord is op de grote vragen van de 21ste eeuw.
Neoromantici
Wat gaat er dan mis, en waarom is dat zo gevaarlijk? De denkfout zit in de illusie dat de daadwerkelijke structuur van een complexe en geglobaliseerde wereld (door deze neoromantici nog vaak Het Systeem genoemd) omzeild kan worden. Omzeild, en wel door individuele deugd en kleinschalige samenwerking. ‘Leidt Het Systeem tot enorme voedselverspilling? Dan eet ik voortaan restaurantafval. ’‘Raakt het gas op of vernielt de winning onze bodem? Dan verwarm ik mijn water met zonne-energie.’
Een illusie van universele kleinschaligheid
Dat is lief. Maar het is zonder al te veel moeite in te zien dat al dit soort kleine offers parasiteren op hetzelfde systeem dat ze een spiegel willen voorhouden. Restaurantafval is er bij gratie van restaurants, en zonnepanelen zijn er bij gratie van een wetenschappelijke, technologische en logistieke inspanning van honderdduizenden mensen.
Kleinschaligheid en nabijheid, kortom, bestaan bij gratie van grootschaligheid en afstand. De hartverwarmende persoonlijke vondsten zijn noodzakelijk rand- en eliteverschijnselen, die evenmin door de hele samenleving overgenomen kunnen worden als biologisch vlees door de hele wereld gegeten kan worden. Op het Mooie Initiatief van een gedreven schooljuf, straat of hardloopclub kan – hoeveel Likes de bijbehorende Facebookpagina ook heeft – géén alternatief Systeem worden gebouwd.
Waarom is het zo belangrijk dit te benadrukken? Precies omdat in de illusie van universele kleinschaligheid en autarkie een elitaire zelfgenoegzaamheid ligt, een trahison des clercs. De gedachte achter de mini-utopieën is: de wereld deugt niet, maar wij wel, en wij kunnen bij onszelf beginnen een beter milieu te maken.
Weliswaar appelleert deze gedachte aan de grootste gedeelde waarde van alle humanistische ideologieën, religieus of seculier: dat onze eigen deugden en ondeugden er op de een of andere manier toe doen. Prachtig, en met een diepe kern van waarheid. Maar als we alleen aan onze leefwereld werken uit wanhoop aan de structuren daarbuiten, lopen we het risico die structuren te vergeten. Als mensen zichzelf wijsmaken dat crowdfunding de oplossing is voor onrechtvaardigheden in het financiële systeem, vergeten ze aan dat systeem te sleutelen.
Elite
De elite wil zich het liefst terugtrekken en de handen in zelfgefilterd water wassen. Maar zo eenvoudig is het niet. De globale economie is een moloch waaraan we onszelf niet alleen niet kúnnen onttrekken, maar ook niet moeten wíllen onttrekken alleen maar om onschuldig te blijven aan het onrecht dat ze doet.
We moeten niet bij nul beginnen. Er ís al een gigantische wereld, en daar valt nog bar veel aan te doen. Als we in concentrische cirkels kleine utopieën om onszelf heen gaan bouwen, mislukt dat zeker. We moeten dus ophouden om de vraag ‘En ik?Leef ík klimaatneutraal?’ als de maatstaf voor ons handelen te beschouwen. Want die vraag staat, paradoxaal genoeg, voor ausserweltliche Askese; focussen op de deugden van de monniken in plaats van die van de hele samenleving.
En een betere wereld begint juist bij de wereld.
Tags: #Burgerschap #Duurzaamheid en milieu #politiek #Zingeving
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.