‘We nemen de wereld om ons heen voor lief’
Hoe willen we leven en wat hebben we daarvoor nodig? Een vraag die cruciaal is bij het vormgeven van de toekomst van Europa, zoals nu met de Europese verkiezingen. We gingen ten rade bij Chloé Latour, die het gedachtegoed van haar vader én invloedrijke socioloog Bruno Latour na zijn dood verderzet.
Wijlen Bruno Latour was een invloedrijke Franse filosoof en socioloog die bekend stond om het behandelen van politieke en maatschappelijke kwesties, waaronder ook de toekomst van Europa. Zijn dochter Chloé Latour laat zich inspireren door het gedachtegoed van haar vader en organiseert onder meer workshops om zijn open manier van naar de wereld kijken te verspreiden. Chloé is advocaat, theatermaker en mededirecteur van S-composition: een collectief voor een nieuwe aardse cultuur.
Uitdagingen van de 21e eeuw
‘Met name in de laatste jaren van zijn leven was mijn vader erg veel bezig met het idee van Europa. Met name de Europese cultuur en de diplomatie en diversiteit daarbinnen waren voor hem zeer belangrijk. In één van zijn laatste boeken, Down to Earth: Politics in the New Climatic Regime, schreef hij er uitgebreid over. Voor hem was Europa als het ware een soort laboratorium voor het ontwikkelen van nieuwe, duurzame en democratische vormen van samenleven die beter zijn afgestemd op de uitdagingen van de 21e eeuw.’
‘De ecologische veranderingen van de afgelopen dertig jaar hebben geleid tot toenemende ongelijkheden, deregulering en een globalisering die voor velen een nachtmerrie is geworden, omdat sommige machtige mensen geloven dat hun overleving afhangt van het ontkennen van een gezamenlijke toekomst. Het is nu urgent om politiek te richten op het herdefiniëren van ons bestaan op aarde en nieuwe manieren te leren om hier duurzaam te leven.’
We zijn afhankelijk van elkaar
‘Wanneer ik kijk naar de wereld zoals die nu is geloof ik dat we bovenal een gebrek aan kennis hebben over de mate waarin we afhankelijk zijn van de wereld om ons heen. Sinds het moderne denken zien we onszelf als meesters van de natuur, waarbij we de aarde naar ons voordeel gebruiken. We richtten ons op vooruitgang en onafhankelijkheid, zonder onze afhankelijkheden te begrijpen of erkennen. Op de één of andere manier hebben we de wereld naar onze wil gevormd. Linksom of rechtsom: we zetten de wereld om ons heen naar onze hand, zonder rekening te houden met alles wat daaraan verbonden is.’
‘Deze manier van leven heeft geleid tot een ontkoppeling tussen de wereld waarin we leven en de wereld waarvan we afhankelijk zijn om te overleven. Dat betekent dat we niet doorhebben wat belangrijk voor ons is en waarvoor we ons willen of moeten inzetten. Deze ontkoppeling maakt ook de huidige politieke situatie zeer gecompliceerd. Zelfs als ecologische partijen aan de macht komen, weten we niet precies wat mensen willen en welke instituties nodig zijn om met klimaatverandering, waterbeheer en andere essentiële zaken om te gaan. Dit vereist grote culturele veranderingen en aanpassingen in onze manier van leven.’
“ Linksom of rechtsom: we zetten de wereld om ons heen naar onze hand, zonder rekening te houden met alles wat daaraan verbonden is. ”
‘Veel in ons leven nemen we voor lief. De wereld om ons heen; van spullen tot abstracte ideeën, we zijn eraan gewend geraakt dat het bestaat. We beschouwen dit decor als vanzelfsprekend. Er is echter ongelooflijk veel voor nodig om dit alles werkelijkheid te maken, maar staan we daar wel bij stil? Snappen we wel hoe zeer we afhankelijk zijn en liggen onze keuzes en politieke voorkeuren in het kielzog daarvan?’
Ecologische gevolgen
‘In zijn latere jaren schreef mijn vader veel over ecosystemen en het klimaat. Ook filosofeerde hij over de Gaia-theorie – al blijf ik zelf liever weg van die term omdat deze in Frankrijk vaak verkeerd wordt begrepen en ten onrechte geassocieerd wordt met New Age-concepten. Zelf geef ik de voorkeur aan het concept ‘Critical Zone’, waar mijn vader zich ook veel mee bezig hield. De Critical Zone verwijst naar de dunne laag van de aarde, die zich uitstrekt van het onderste deel van de atmosfeer tot het grondwater.’
‘Het is de zone waar het leven op aarde zich concentreert en waar complexe interacties plaatsvinden tussen alle atmosferen en het leven dat zich daarin bevindt; van mensen tot bacteriën, van bomen en planten tot zeeën en meren. Mijn vader pleitte voor een nieuwe manier van denken die deze complexe verwevenheid erkent en benadrukte dat het begrijpen van de Critical Zone essentieel is voor het aanpakken van bijvoorbeeld milieu- en klimaatvraagstukken.’
“ We moeten ons meer bewust zijn van het feit dat de wereld om ons heen niet zomaar een decor is, maar een levend geheel waar wij onderdeel van zijn. ”
‘De wereld is dus niet een passieve plek waar mensen op leven, maar een levende, dynamische en gezamenlijk gevormde omgeving waarin alles met elkaar verbonden is. We moeten ons meer bewust zijn van het feit dat de wereld om ons heen niet zomaar een decor is, maar een levend geheel waar wij onderdeel van zijn en dat dus continu verandert én dat veel keuzes sterke ecologische consequenties hebben.’
Gebruik je stem
‘Door je bewust te worden van de dingen waarvan je afhankelijk bent, of dat nu je telefoon is, de boeken in je kast, de boodschappen die je doet of de mensen die je graag ziet, krijg je een helder idee van wat belangrijk voor je is en kun je ook mee veranderen met die wereld om je heen. Het zorgt ervoor dat je de juiste woorden kunt vinden ervoor, je kunt uitspreken en ook kunt vechten voor wat jij wilt verdedigen. In die zin is het doel van onze projecten om empowerment te creëren: te zorgen dat mensen hun stem kunnen gebruiken, ongeacht waar ze in geloven.’
“ Als je je niet langer bezighoudt met politiek, ben je in wezen gedoemd, geloofde Bruno Latour. ”
‘Mijn vader zag de politiek als een kunstvorm; een specifieke en fragiele ‘modus van bestaan’ die kan verdwijnen als we deze niet cultiveren. Om dit te cultiveren, moeten we de capaciteiten voor articulatie en expressie herontdekken, die alle kunsten mobiliseren. Het is een manier voor ons allemaal om deel te nemen en samen te bewegen in dit complexe web waarin we leven. Als je je niet langer bezighoudt met politiek, ben je in wezen gedoemd, geloofde hij. Dan ben je volgens hem ten dode opgeschreven. Je kunt niets meer doen.’
‘Als de grote massa, de gewone mensen, geen deel meer kan uitmaken van de politiek omdat die niet in staat is om zich uit te drukken, zullen anderen beslissen. Als mensen niet meer kunnen articuleren wat ze nodig hebben of willen, bewegen we ons weg van de politiek. Dan beslissen slechts een paar mensen voor ons, en dat is geen echte politiek meer.’
Zorgen over extreemrechts
‘Voor mij persoonlijk maak ik me, net als mijn vader eerder, veel zorgen over extreemrechts en nationalistische groepen. Veel mensen hebben het gevoel dat ze geen vaste grond meer onder hun voeten hebben en stellen daarom veiligheid, identiteit en zekerheid voorop. Dit is wat mijn vader het ‘Nieuwe Klimaatregime’ noemde. Dit leidt onvermijdelijk tot nationalisme. Het is daarom dringend noodzakelijk om ons uit te rusten met een andere visie, die beter rekening houdt met de aardse realiteiten oftewel onze afhankelijkheden en de onderlinge afhankelijkheden van onze leefomgevingen. Er zijn nog geen politieke partijen die deze visie volledig omarmen, maar dit zou de richting moeten zijn die Europa inslaat.’
“ Each of us thus faces the following question: Do we continue to nourish dreams of escaping, or do we start seeking a territory that we and our children can inhabit? Either we deny the existence of the problem, or else we look for a place to land. ”
