Dit weekend vieren katholieken Allerzielen en worden de doden herdacht. Ik ben niet religieus, dus weet niet helemaal wat ik met het concept 'ziel' aan moet. Maar ik vind het wel een mooie gewoonte een dag in het jaar extra stil te staan bij mensen die er niet meer zijn.
Ook dit jaar stierven veel mensen die nog hadden moeten leven. Omdat hun leven helemaal niet klaar was, hun lichaam niet op, ze juist op weg waren om hun leven mooier of zinvoller te maken. Onnatuurlijke doden. Zoals de slachtoffers van de MH17: op reis naar een vakantiebestemming, of een Aids-conferentie. Of mensen die verslag wilden doen van de oorlogen waarin duizenden omkwamen, maar zelf werden gedood, sommigen onthoofd voor de camera. En meer dan duizend mensen die verdronken in de Middellandse Zee op weg naar een beter leven.
Wat mij opvalt is de ongelijke aandacht voor de verschillende doden, de mate waarin ze herdacht, geëerd en betreurd worden. Nogmaals, ik vind het mooi en goed stil te staan bij wie er niet meer is. Want zeker als de doden bruusk uit het leven gerukt zijn, verdient hun afscheid extra aandacht, nadenken, liefde misschien zelfs.
Maar waarom wordt er wel nog steeds gezocht naar overblijfselen van de slachtoffers van MH17, met gevaar voor het leven van hen die zoeken? Omdat we uit respect niet willen dat die daar ergens achterblijven? Als we dat begrijpen, waarom liggen er dan tegelijkertijd zoveel uit Afrika afkomstige lichamen ongeïdentificeerd op de bodem en aan de kusten van de Middellandse Zee zonder dat hun nabestaanden weten waar ze zijn? Iets met ver weg en dichtbij, met hemden die nader zijn dan rokken?
Hetzelfde geldt voor onze inspanningen om meer slachtoffers te voorkomen. We bestrijden IS met veel geld, maar als de slachtoffers van IS naar ons werelddeel vluchten, worden ze meestal tegengehouden. Voorstellen voor een veilige toegang en eerlijke verdeling van vluchtelingen over Europa stuiten op weigering van de Europese lidstaten.
Ik las recent dat een Griekse geestelijke een begraafplaats had gemaakt voor lijken die aanspoelden. Hij begroef ze in zijn eentje en gaf ze allemaal maar een islamitische begrafenis, omdat hij niet wist wie ze waren en wat ieders levensovertuiging was geweest. Dat vond ik pijnlijk en mooi. Pijnlijk omdat de mensen die deze doden wel kennen geen afscheid hebben kunnen nemen en hun geliefde of familielid niet naar behoren hebben kunnen begraven. In veel gevallen zullen zij niet eens weten van hun dood. Mooi omdat deze Griekse meneer doet wat hij voor deze anonieme doden kan doen.
Alleen afgelopen maand stierven ruim 700 vluchtelingen op zee, maar zaterdag stopt Italië met het reddingsproject Mare Nostrum waarmee ze afgelopen jaar 140.000 mensen redde. Het kostte Italië 9 miljoen per maand en andere landen willen niet meebetalen.
Zoals we dichters hebben voor eenzame uitvaarten, zal ik op 2 november denken aan de Griekse geestelijke en aan al die mensen voor wie de internationale gemeenschap niet of onvoldoende opkomt. Sterker, voor wier dood die gemeenschap medeverantwoordelijk is.
En ik ga hopen dat ik er volgend jaar november niet veel méér moet herdenken, omdat de toestand in Afrika verbetert en Europa tot een goed plan komt wat te doen met deze vluchtelingen. Zoals we met veel andere problemen ook niet precies weten wat we moeten doen, maar toch iets proberen, op hoop van zegen en uit fatsoen. Laten we dat ook doen voor dit probleem. Desnoods om zielen te redden, maar vooral levens.
Door Paulien Boogaard, medewerker Visie en Beleid, Humanistisch Verbond.