Hoe is dit boek tot stand gekomen?
“De brieven waren in eerste instantie bedoeld als mededeling, zodat we niet iedereen moesten bellen. Daar kreeg Arjen zoveel reacties op, dat dat hem stimuleerde om meer brieven te schrijven en er herinneringen van vroeger aan te koppelen. Het kostte veel concentratie en energie, maar Arjen genoot ervan en groeide erin. Hij ging naar Den Haag om te schrijven, maar typte het thuis af. Dan las ik zijn eindversie en dan stelde hij het weer bij. Het was zo een gezamenlijk proces. Als ik het nu ook teruglees wil ik blijven lezen, want hij haalt verhalen aan van vroeger waar ik delen van ben vergeten.”
Voelde de rest ook als een gezamenlijk proces?
“Toen hij ziek werd en ze daarna zeiden dat hij nog twee jaar had, heb ik gedacht: oké, als jij nog maar twee jaar hebt, dan ga je nu precies doen wat jij wil. Zoals het schrijven van de kronieken. Ik zie mezelf als een soort supporter van Arjen in die twee jaar. Na weer een rotbericht in het ziekenhuis zei ik: ‘Als je nou toch dood moet, dan doen we het goed.’ Alleen wat is goed? Hoe kun je goed doodgaan? Dat zag ik als een soort klus die ik moest uitzoeken. En dat is ook gelukt. Toen Arjen overleden en gecremeerd was dacht ik: de klus is geklaard. En dat het me niet overviel, heeft me enorme veel troost gegeven.”
Uit de kronieken blijkt dat jij meer praktisch ingesteld bent en hij meer spiritueel. Hoe uitte zich dit?
“Ik vind van mezelf dat ik er niet goed mee om kon gaan dat Arjen doodging, omdat ik het niet los kon laten. Arjen kon het beter loslaten. Hij was inderdaad spiritueler, hield zich bezig met het boeddhisme, las daar veel over en mediteerde elke dag. Alles gaat achteruit, mensen overlijden. Dat geeft verandering. Dat houd je niet tegen. Boeddhisten zeggen dat je dat moet accepteren, omdat het niet anders is. We praatten daar wel vaak over. Misschien als ik net zoals Arjen actief in het boeddhisme was gedoken, had ik het kunnen loslaten, maar ik wilde het blijven oplossen. Dat deed ik dan door ervoor te zorgen dat alles zo goed mogelijk geregeld was.”
Zijn er ook situaties die je liever anders had willen meemaken?
“Ja, de manier waarop het in het ziekenhuis soms ging, maar ook de euthanasie was anders dan ik, en de rest van de familie, hadden verwacht. Ik vind dat het ziekenhuis het nieuws dat Arjen terminaal ziek was, anders had moeten brengen. De waarheid werd veel te rechtstreeks gezegd. Zo rechtstreeks dat Arjen flauwviel. Geef mensen ook hoop, breng het op een andere manier, of misschien in etappes. Wat de euthanasie betreft denk ik dat mensen niet weten wat ze te wachten staat. Er mist een handleiding.
Ik dacht dat je in slaap wordt gebracht en dan langzaam en vredig doodgaat. Maar dat was niet zo. Hij was in één keer weg. De euthanasie overrompelde ons. Iedereen was van slag. De procedure was uitgelegd, maar zoals het ging en de abruptheid, daar schrokken wij allemaal van. Hadden wij ons hier beter op kunnen voorbereiden? Of is het altijd zo moeilijk?”
Hoe ging het na zijn overlijden?
“Ik heb nog twee brieven gestuurd naar vrienden en familie: één met de beschrijving van de euthanasie en crematie en de ander over het uitstrooien van de as. Om mensen te laten weten hoe het was gegaan. Die zijn niet in het boek gekomen, omdat het zijn boek was. Toen Arjen overleden was, ben ik allemaal Arjen-projecten gaan doen. En als die dan klaar zouden zijn, moest ‘het’ over zijn. Wat dat ook was.
Zo heb ik onder andere zelf een verslag geschreven van wat ik heb meegemaakt en de kronieken voor publicatie voorbereid. Daarnaast helpt ook het praten over dit boek. Dit zijn allemaal manieren van mij om er praktisch mee bezig te zijn; mogelijkheden om de laatste twee jaar en zijn dood opnieuw te beleven en weer een stapje verder te komen. Hij zei tot het einde: ‘Ga door met je eigen dingen, blijf je eigen werk doen’. En dat bevalt me goed. Die bijna vijftig jaar met Arjen samen heeft me gevormd. Iemand die heel anders is dan ik, maar we bleven daarover praten. Ik kijk met tevredenheid terug op die bijzondere tijd samen.”
Arjen Sevenster, De wind van morgen (april 2020).
VRIJ OM OVER JE EIGEN DOOD TE BESLISSEN
Het Humanistisch Verbond strijdt voor een menswaardig levenseinde voor iedereen, en we stimuleren het gesprek over de dood. Want bij een goed leven hoort een goede dood. We agenderen, brengen persoonlijke verhalen, achtergrond en helpen je hoe om te gaan met het levenseinde. Lees hier wat wij doen en waarom.
