Carin Gaemers en Hugo Borst: de moraal ís het verhaal

Als je een oudere met dementie, die nog prima zelf naar de wc kan een luier aantrekt is die persoon gegarandeerd binnen twee, drie weken incontinent, waarschuwen Gaemers en Borst. En dat is aan de orde van de dag in veel zorginstellingen. Het is één van de schrijnende voorbeelden die verwijzen naar een falend systeem, waarmee ‘we afstevenen op een moreel failliete samenleving’. Hun Socrateslezing is dan ook een pleidooi de dominantie van het neoliberalisme in de collectieve sector te doorbreken, zodat de moraliteit weer kan terugkeren. “Wij zijn geen extremisten, maar het is ons bittere ernst.”

Bestuurders moeten bezig zijn met bewoners en verzorgers niet met de organisatie en zichzelf

Borst en Gaemers ontdekten in hun vele bezoeken aan talloze instellingen wat bepalend is voor het verschil tussen kwaliteit en het tekort eraan: “het is heel simpel: waar bestuurders precies weten hoe het er op de afdelingen aan toe gaat, is de kwaliteit van zorg in orde. Zij stellen bij iedere beslissing maar één vraag centraal: Is dit goed voor onze ouderen en voor de medewerkers die voor hen zorgen? Tja, en waar het niet goed gaat zijn bestuurders bezig met de organisatie zelf en zichzelf in plaats van met de ouderen die er wonen en de zorgmedewerkers die zij in dienst hebben.”

Het autonome individu is de norm geworden

Tegen deze achtergrond schreven zij twee jaar geleden het Manifest Scherp op Ouderenzorg. Nu zijn zij echter ondanks alle steun voor hun manifest en extra geld nog even teleurgesteld en boos als toen zij het schreven. “In het merendeel van de verpleeghuizen is nauwelijks iets veranderd: hoge werkdruk, onderbezetting, ziekteverzuim, gebrek aan kwaliteit en bobo’s die het bewust of onbewust allemaal ontgaat; in de volle breedte van de zorg is het aan de orde van de dag.”

De vele voorbeelden die zij geven, van Daphne die met haar autisme weken lang in een isoleercel werd opgesloten, waardoor zij  nu in een rolstoel zit, tot de dood van een baby als gevolg van zware mishandeling. Dit laatste kon gebeuren omdat instanties langs elkaar heen werken. Het zijn geen incidenten: “dit is een terugkerende reeks pijnlijke gebeurtenissen.” Je ziet het in de zorg, in het onderwijs, bij de politie, de krijgsmacht, in de rechtspraak en in de toenemende armoede in ons land. Met als rode draad ‘dat het autonome individu de norm is geworden en dat we neoliberalisme tot onze identiteit hebben gemaakt.’ “We denken als consument en we gedragen ons ernaar, zodat we het systeem dat hieruit is ontstaan voortdurend bevestigen en uitbreiden. Een hoog inkomen is de norm voor succes en een goed leven.”

Neoliberaal ideaalbeeld negeert inleving, samenwerking, gemeenschapsgevoel

Dit systeem, menen zij, geeft ruim baan aan egoïsme en agressie, eigenschappen die in ieder mens verankerd zijn. “In een neoliberaal ideaalbeeld zijn we geneigd ons vermogen tot inleving, samenwerking, gemeenschapsgevoel en altruïsme te negeren. Daarmee komen onze sociale vermogens en behoeften in het gedrang en dat leidt tot een ernstig gevoel van onbehagen. Wij kunnen de balans niet meer vinden tussen eigenbelang en gemeenschappelijk belang, tussen autonomie en gemeenschapsgevoel. Dat wringt.”

Dat ons dominante neoliberale wereldbeeld een constructie is, een ideologie, daarvan zijn we ons niet eens meer bewust, maar het heeft ertoe geleid dat wij ‘het vermogen zijn kwijtgeraakt om het evenwicht te bewaren tussen autonomie en solidariteit, én tussen individu en groep.’

“Toch,” eindigen Gaemers en Borst hun lezing: “zijn wij optimisten. We hadden vandaag veel harder kunnen zijn, maar we zijn geen extremisten. We geven niet op. Wij geloven dat het tij gekeerd kan worden.” De rasechte zorgambassadeurs uit 010, zonder blad voor hun mond, doen dan ook recht vanuit hun hart vier aanbevelingen, die wat hun betreft van toepassing zijn op de hele collectieve sector.

Stop ‘management by spreadsheet’ – start nu met moraliteit

• Verbied grote instellingen
• Start direct met de cultuurverandering in de zorg en beëindig de eenzijdige top-down aansturing. Bedwing daarbij de aanvechting om die nieuwe cultuur te laten ontwikkelen door landelijke koepels. Een krachtige cultuur ontwikkel je vanuit de praktijk. Daarbij is de inbreng van betrokkenen op ieder niveau belangrijk, maar het begint en eindigt met de wijsheid op de werkvloer.
• Herstel fatsoenlijk werkgeverschap. Medewerkers in de uitvoering zijn het menselijk kapitaal van een organisatie. Hun waarde is even belangrijk als financieel kapitaal.
• En voor wat betreft het arbeidsmarktprobleem in de zorg: geef iedereen na een jaar een vaste aanstelling. Honoreer de wens van iedere medewerker die een voltijds contract wil. Dit vergroot de binding met de kerntaak en de organisatie en verhoogt de kwaliteit van zorg.

Socrateslezing 2019: De moraal is het verhaal

Als je een oudere met dementie, die nog prima zelf naar de wc kan, een luier aantrekt is die persoon gegarandeerd binnen twee, drie weken incontinent, weten Gaemers en Borst. En dat is aan de orde van de dag in veel zorginstellingen die vaak niet de zorg leveren die juist díe ouderen nodig hebben. Het is één van de schrijnende voorbeelden die verwijzen naar een falend neoliberaal systeem, waarmee ‘we afstevenen op een moreel failliete samenleving’. In hun Socrateslezing pleiten zij voor de terugkeer van moraliteit en doen heldere aanbevelingen.

De Socrateslezing in de media

Kijk Carin Gaemers terug bij Tijd voor Max.

Lees een mooie samenvatting van de lezing online op NRC Next (of in de papieren NRC Handelsblad, Opinie & Debat p. 4 & 5 van zaterdag 6 april).

Luister naar het radioverslag van Mattijs vd Wiel op NPO Radio 1 rond 7:25 uur.

Meer over Carin Gaemers en Hugo Borst

Hun manifest ‘Scherp op ouderenzorg’, brak het stille leed in veel verpleeghuizen open en kreeg veel aandacht en steun. Samen strijden ze onvermoeibaar voor een systeem van betrokken zorg in overzichtelijk georganiseerde instellingen. Meer geld wenselijk, maar niet genoeg. Vooral een andere kijk op zorg is hoognodig. Ieder mens is kwetsbaar. Een mens met een ziekte nog meer. Om die reden is menswaardige zorg zo belangrijk. En de sleutel tot goede zorg is aandacht.

Carin Gaemers is historica, bezorgde mantelzorger en in 2017 door Opzij uitgeroepen tot meest invloedrijke vrouw. Toen haar moeder vanwege dementie in een verpleeghuis werd opgenomen, viel het haar in eerste instantie mee. De verzorgers hadden tijd en aandacht voor de bewoners en dat maakte dat er ondanks de rottige ziekte er ook een hoop vrolijke momenten waren. Dat veranderde na een fusie. Geldgebrek leidde tot bezuinigingen op personeel met als gevolg dat de bewoners apathisch of onrustig werden.  

Gaemers kent zowel de geschiedenis als de hedendaagse stand van ons zorgstelsel en vertaalt dit in klare taal: versimpel het systeem en richt de basisvoorwaarden zo in dat medewerkers in de zorg kunnen doen waarvoor ze gekozen hebben: kwetsbare mensen verzorgen.  

Hugo Borst is voetbalkenner, journalist en auteur.  Hij schreef voor Voetbal International, Hard Gras en Algemeen Dagblad. Borst is ook vaak op tv te zien in het praatprogramma Studio Voetbal en als tafelheer bij De Wereld Draait Door. Borst vindt het simpelweg belachelijk dat dementerende en kwetsbare ouderen niet de zorg krijgen die zij zo nodig hebben. Als mantelzorger kon hij zijn inmiddels overleden moeder niet langer bieden wat ze nodig had. En zag dat de zorg voor mensen met dementie een hoop te wensen over laat.

Over dit proces schreef hij twee boeken. De bestseller Ma (2015) werd al snel opgevolgd door Ach, moedertje (2017), waarin hij niet alleen een boekje opendeed over zijn moeder, maar ook over de zorg. In 2017 dompelde hij zich samen met Adelheid Roosen onder in De Leeuwenhoek om zelf aan den lijve te ondervinden hoe het is om in een verpleeghuis te leven en werken. HVMAN maakte daar de gelijknamige documentaire over In de Leeuwenhoek.

Het Humanistisch Verbond is overtuigd lid van Van Betekenis tot het Einde. De coalitie Van Betekenis tot het Einde stimuleert dat mensen meer ruimte en aandacht geven aan de laatste fase van hun leven en hierover met elkaar in gesprek gaan. Door dit gesprek aan te gaan weten mensen in je omgeving hoe zij je kunnen steunen en helpen. Want ieder mens is tot het laatste toe van betekenis.
Deze Socrateslezing is mede mogelijk gemaakt door Van Betekenis tot het Einde.