Asieldrama Ter Apel: dit kunnen we doen

Een vluchteling is een persoon die gedwongen diens land is ontvlucht vanwege oorlog, geweld of vervolging, in veel gevallen plotseling en zonder voorafgaande waarschuwing. Zij kunnen niet naar huis terugkeren totdat de omstandigheden in het land van herkomst veilig zijn. Redenen voor vervolging kunnen een levensovertuiging (religieus of levensbeschouwelijk), politieke overtuiging, seksuele voorkeur of het behoren tot een bepaald etnische groep zijn.

Een officiële instantie, de overheid of de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, bepaalt of een persoon die internationale bescherming zoekt een vluchteling is. Dit gebeurt aan de hand van de definitie van het Vluchtelingenverdrag. Krijg je de vluchtelingenstatus toegewezen, dan heb je recht op bescherming verankerd in internationale verdragen en overeenkomsten. In Nederland kunnen vluchtelingen wetmatig permanente inwoners en uiteindelijk burger worden.

Een asielzoeker is iemand op de vlucht die internationale bescherming zoekt, maar wiens beroep op vluchtelingenstatus nog niet is bepaald. Een asielzoeker kan alleen bescherming aanvragen in het land van aankomst, wat betekent dat zij een grens moeten oversteken om asiel aan te kunnen vragen. Vervolgens moet de persoon bewijzen te voldoen aan de criteria om beschermd te worden als vluchteling. Soms worden mensen die aankomen aan een grens afgeschilderd als ‘illegale’ vluchtelingen of migranten, maar in werkelijkheid is het oversteken van een internationale grens om asiel aan te vragen niet illegaal. Volgens internationale afspraken zou iedere asielaanvraag op zijn minst gehoord moeten worden middels een asielprocedure.

In Nederland beslist de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) of een asielzoeker wordt erkend als vluchteling. Asielzoekers die als vluchteling worden erkend krijgen de ‘vluchtelingenstatus’; zij worden in Nederland ook wel statushouders of vergunninghouders genoemd.

Migratie is een term voor verhuizen van plek naar plek. Dat kan binnen of buiten landsgrenzen zijn, en om veel verschillende redenen. Denk bijvoorbeeld aan (seizoensgebonden) werk, opleiding of trouwen met een (buitenlandse) partner. Ze vertrekken in de hoop elders een beter leven te vinden en zijn vrij om terug te keren naar huis wanneer ze willen. Veruit de meeste migratie verloopt via reguliere routes met geldige reisdocumenten en studenten- en werkvisa. Soms worden mensen die een grens oversteken onterecht als migrant bestempeld terwijl ze in feite asielzoekers zijn: zij leven met gegronde angst voor vervolging als ze naar huis terug zouden keren.

Nou nee, feitelijk gaat het om een beleidscrisis. Het aantal asielzoekers is niet hoger dan een paar jaar terug. Het huidige beleid is dat de opvangcapaciteit wordt op- of afgeschaald al naar gelang de instroom. Er is geen duurzame infrastuctuur, veel asielzoekerscentra sluiten weer zodra de vraag daalt, zoals recent na de ‘Turkijedeal’. Een ander probleem is de woningnood. Statushouders –  vluchtelingen dus – hebben recht op een huis, maar er is een tekort aan woningen. Zij zitten vast in het asielzoekerscentrum en kunnen nergens anders naartoe, terwijl hun plek eigenlijk bedoeld is voor asielzoekers die net aankomen. Ook Ter Apel zit vol, en zo zijn de mensonterende lange rijen mensen voor het aanmeldcentrum ontstaan.

Ook niet waar, slechts een klein percentage komt uit een zogeheten ‘veilig land’ en heeft geen recht op asiel. De meeste asielzoekers in Nederland komen uit Syrië en Afghanistan. De IND meldt dat in mei 6 procent van de asielaanvragen van ‘veiligelanders’ kwam. In asielzoekerscentra ligt het percentage rond de 2 procent, meldt het COA.  Nederland wijst asielaanvragen uit veilige landen van herkomst snel af, gemiddeld na 4 weken. Ook iemand die niet uit een door de overheid aangemerkt ‘veilig’ land komt, kan later in de procedure natuurlijk nog worden afgewezen.

In juli 2022 bestond iets meer dan de helft (53%) van het totaal aantal asielzoekers uit volwassen mannen. Een deel hiervan is met familie, een deel komt alleen. Vrouwen en kinderen arriveren vaak later, via de gezinsherenigingsprocedure. In juli 2022 was bijvoorbeeld 50% van de nareizigers kind, en 34% vrouw (bron: CBS). Hier zijn verschillende redenen voor. Eén gezinslid, vaak de vader, soms een zoon, reist vaak vooruit. Dat kan zijn omdat deze persoon het meeste gevaar loopt – bijvoorbeeld omdat deze wordt vervolgd, omdat er maar geld is om de reis van 1 persoon te bekostigen, of om andere gezinsleden de levensgevaarlijke reis te besparen.

De reden dat die reis zo gevaarlijk is, is omdat mensen uit bijna alle landen waar vluchtelingen vandaan komen een visum nodig hebben om de EU binnen te komen. Sinds 2014 zijn al bijna 25.000 mensen vermist geraakt, alleen al bij de gevaarlijke oversteek van de Middelandse Zee. Veilige routes met ‘normaal’ vervoer, zoals het vliegtuig, zijn vrijwel altijd onmogelijk.

In 2015 werd 2,2% van de bewoners van een AZC verdacht van een criminele handeling, blijkt uit onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek– en Documentatiecentrum (2018). Dat is dus maar iets hoger dan het percentage verdachten onder alle inwoners van Nederland (1,1 procent). De meeste overlast komt van een kleine groep asielzoekers uit veilige landen die een kansloze aanvraag doen. De rest probeert vaak juist uit de problemen te blijven om hun kansen op asiel niet te schaden. 

Dat gebeurt al: het grootste deel van de vluchtelingen blijft in de omgeving van het land van herkomst in de hoop snel terug te kunnen keren. UNHCR stelde dat in 2021 89,3 miljoen mensen wereldwijd op de vlucht waren voor oorlog en geweld. Daarvan werd 72% opgevangen in een buurland, een kleiner deel reisde verder. Bijvoorbeeld omdat zij in de regio niet veilig zijn vanwege levensovertuiging, seksuele gerichtheid, of omdat zij behoren tot een bepaalde etnische groep. Bij grote crises, zoals in Syrië, vluchten zoveel mensen naar omringende landen dat deze landen niet meer in staat zijn om iedereen op te vangen. Landen die momenteel de meeste vluchtelingen opvangen zijn Turkije (3,7 miljoen), Pakistan (1,4 miljoen) en Uganda (1,2 miljoen). Sinds de oorlog in Oekraïne vangt nu ook Polen naar schatting zo’n 1,2 miljoen mensen op.

Ten opzichte van de hierboven genoemde landen vangt Nederland een zeer klein deel op: 24.705 vluchtelingen en nagereisde gezinsleden kregen in 2021 een verblijfsvergunning. Ook binnen Europa is Nederland bepaald geen koploper. Van alle asielzoekers die in 2021 naar Europa kwamen vroeg 6% asiel aan in Nederland. Europese landen die veel meer mensen opvangen zijn onder andere Duitsland, Frankrijk, Spanje en Italië. Ook gemeten naar aantal asielzoekers per hoofd van de bevolking zijn we geen koploper, en vangen oa onze buurlanden Duitsland en België meer mensen op.

Meld je aan als vrijwilliger bij een organisatie bij jou in de buurt. Verschillende organisaties zijn op zoek naar vrijwilligers om te helpen – van taalles tot hulp bij de administratie. Stel je deur open voor een maaltijd, een gesprek of een kop koffie. Neem contact op met je gemeente of een lokale organisatie, of bied je vaardigheden online aan. Zo staan er vaak vacatures op de site van Vluchtelingenwerk Nederland. Ook het COA (Centraal Orgaan opvang asielzoekers) heeft regelmatig vacatures. Het Rode Kruis heeft het netwerk Ready2Help, de vraag naar vrijwilligers is daar groot.

Waar een wil is, is een plek! Migreat heeft het initiatief genomen tot demonstraties in gemeenten door heel Nederland. Je kunt je aansluiten bij een demonstratie of zelf een demonstratie opzetten. De demonstraties worden georganiseerd van 4 tot en met 18 september onder de hashtag #wijmakenplek. Met als start zondag 4 september om 16 uur op Museumplein in Amsterdam.

In Nederland coördineren het Rode Kruis en MiGreat donaties en uitgiften van spullen. Het is niet aan te raden zelf spullen in te zamelen en langs te brengen bij een opvanglocatie. Vaak is er geen capaciteit of ruimte om de spullen uit te zoeken en op te slaan. Ook wil je natuurlijk dat je donatie aansluit bij wat er daadwerkelijk nodig is.

De makkelijkste manier om te helpen is om geld te doneren. Dat kan aan wereldwijde organisaties zoals UNHCR, Artsen Zonder Grenzen of het Rode Kruis. Je kunt ook kiezen voor in Nederland opererende organisaties zoals Vluchtelingenwerk of Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF. 

Neem dan tijdelijk een vluchteling in huis. Veel mensen bieden genereus hun huizen, vakantiehuizen en slaapkamers aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Dit kan ook voor statushouders die op een huis wachten, zodat ze alvast kunnen integreren en er een plek in het AZC vrijkomt. Je kunt je hiervoor aanmelden via takecarebnb.org. Takecarebnb werkt samen met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), regelt logeerplekken voor erkende asielzoekers (statushouders) bij gastgezinnen in Nederland en geeft relevante tips. Je kunt ook een kijkje nemen bij gastgezinvoorvluchteling.nl voor andere particuliere initiatieven rondom huisvesting. 

Gemeenten spelen een belangrijke rol in de opvang van zowel asielzoekers als statushouders. Ze kunnen (tijdelijke) opvanglocaties aanwijzen en ze zijn verplicht om huizen te vinden voor vluchtelingen met een verblijfsstatus. Gebeurt dit niet, dan kun je de lokale politiek oproepen hun verantwoordelijkheid te nemen. Dit kan door bijvoorbeeld het raadslid van de partij waarop je tijdens de laatste gemeenteraadsverkiezingen hebt gestemd een mail te sturen. E-mailadressen van raadsleden staan vermeld op de website van jouw gemeente. Voelt het schrijven onwennig?  Zo’n mail kan er bijvoorbeeld zo uitzien:

Beste <voornaam achternaam raadslid>, 

Met afschuw volg ik het nieuws over mensen die in Ter Apel op straat moeten slapen. Ik lees in het nieuws dat dit gedeeltelijk komt doordat gemeenten hun huisvestingstaakstelling niet halen, en/of niet meewerken wanneer het COA een verzoek doet voor tijdelijke opvanglocaties. Kunt u mij vertellen hoe dat in <plaatsnaam> op dit moment geregeld is, zowel voor Oekraïners als voor andere vluchtelingen? Zou u zich in de gemeenteraad willen inzetten voor deze zaken en voor een duurzame bijdrage, bijvoorbeeld door het aanbieden van een locatie voor een asielzoekerscentrum?

Met vriendelijke groet, 

<naam & contactgegevens>