Na het tijdperk van de klassieke filosofie en levenskunst werden de monotheïstische godsdiensten Christendom en Islam gedurende de Middeleeuwen oppermachtig in het bepalen van denken en gedrag van de mensen. Wat in de Bijbel en Koran stond en door de geestelijken gepreekt werd, was de wet. Het was de Arabische filosoof Ibn Rush of Averroës die in navolging van Aristoteles als eerste in de Middeleeuwen de stelling verkondigde dat als Koran en wetenschap met elkaar in tegenspraak zijn, we de Koran niet letterlijk, maar figuurlijk moeten opvatten. Een hachelijke uitspraak waardoor hij een tijdlang in ongenade viel bij de kalief.
In de 17e eeuw ging de Joodse filosoof Spinoza nog een stap verder door te stellen dat alle heilige boeken verzinsels van mensen zijn en dat God gelijk staat aan de Natuur, dus door middel van de natuurwetenschappen ontdekt en verklaard kan worden. Hij kon dat toen alleen nog maar anoniem verkondigen, maar zette wel de toon voor wat later de ‘Radicale Verlichting’ is gaan heten: een seculier mens- en wereldbeeld, geheel los van welke godsdienstige doctrine dan ook.
In het ochtendgedeelte gaan we in op leven en denken van Averroës en in het middaggedeelte op dat van Spinoza.
Dag 2
Humanisme als seculiere moraal tussen zelf denken en samen leven
Vanaf de 19e eeuw ontstaat het humanisme als zelfstandige levensbeschouwing naast en ter vervanging van de godsdienstige levensbeschouwingen. In 1857 wordt de vrijdenkersbeweging De Dageraad opgericht en in 1946 het Humanistisch Verbond. Het motto van het Humanistisch Verbond is zelf denken, samen leven. Maar… gaan die twee wel samen? Als je (te) kritisch nadenkt, kom je soms tegenover je eigen groep te staan. Andersom, om de lieve vrede te bewaren, zeggen mensen soms niet wat ze vinden. Juist in onze tijd merken we dat ongeremde vrijheid van meningsuiting leidt tot sociale spanningen. Waar ligt het evenwicht ? Is dat er wel ?
De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche stelde dat sociaal conformisme onverenigbaar is met authentiek zelf leven en denken en trok zichzelf letterlijk terug uit de samenleving om beter te kunnen nadenken. Ruim vijftig jaar na zijn dood trok zijn landgenote Hannah Arendt een heel andere conclusie: nadenken is volgens haar een ‘innerlijke dialoog’ die je alleen kunt aanleren door contact en samenleven met anderen om zodoende steeds ruimere perspectieven te krijgen.
In het ochtendgedeelte gaan we in op leven en denken van Nietzsche en in het middaggedeelte op dat van Hannah Arendt.
Cursusopzet:
zowel de ochtendgedeelten als de middaggedeelten bestaan uit een inleiding over de verschillende denkers, gevolgd door een discussie aan de hand van stellingen.
Cursusleider: Jos de Wit
Cursuskosten: leden € 75 niet-leden € 120 (inclusief reader)
Over de cursusleider
Jos de Wit (1960) studeerde Sociale en Economische Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Leiden. Hij volgt sinds 2001 modules aan de Universiteit voor Humanistiek. Ook deed hij de basisopleiding geschiedenis van de filosofie aan de ISVW in Leusden. Sinds 1995 is hij lid van het Humanistisch Verbond.
In het dagelijks leven was hij tot 1 september 2016 projectleider en onderzoeker bij het Tympaan Instituut voor beleidsontwikkeling in Den Haag. Sindsdien is hij werkzaam als leerkracht humanistisch vormingsonderwijs op de basisschool. Hij geeft sinds 2003 cursussen en lezingen voor afdelingen van het Humanistisch Verbond over kopstukken van het humanisme, waaronder de vier bovengenoemde filosofen. Sinds 2017 geeft hij ook filosofische wandelingen in Den Haag en andere plaatsen in het land.
Kosten
leden € 75, niet-leden € 120 (inclusief reader)