Spinoza (1632-1677) geeft in zijn Ethica een beschrijving van wat naar zijn oordeel een vrije en gelukkige mens kan worden genoemd. ‘Vrij’ staat hier niet tegenover ‘gedetermineerd’, maar tegenover ‘gedwongen’. Voor zover mensen vrij zijn , leven en handelen zij op basis van eigen kracht en eigen gezag, zonder daarin te worden belemmerd door externe factoren.
Uitgaande van deze gedachte schetst Spinoza hierna twee wegen. In de Ethica laat hij zien op welke manier mensen zich in hun persoonlijke leven kunnen bevrijden van hun eigen onvrijheid en ontwikkelen tot mensen die beschikken over een grotere zelfmacht en grotere vrijheid.
In zijn politieke verhandelingen verbindt hij deze beschouwing over de vrijheid en het geluk van het individu met een politieke theorie over de staat. Hierin zoekt hij naar de grondslagen van politieke verhoudingen waarin niet dwang en geweld een centrale plaats innemen, maar veiligheid, vrede en vrijheid. Het doel van de staat is immers de vrijheid van het individu.
(lees verder onder het beeld)
Dit jaar is het precies driehonderdvijftig jaar geleden dat onder de titel Theologisch-politiek traktaat in Amsterdam een anonieme Latijnse verhandeling verscheen. Een andere radicale publicist, Adriaan Koerbagh, was twee jaar eerder voor zijn kritiek op de bijbel tot tien jaar dwangarbeid in het Rasphuis aan de Heilige weg veroordeeld. Daarom waren Spinoza en zijn uitgever voorzichtig. Toch was het werk een groot succes. Binnen enkele jaren verschenen niet minder dan zes drukken, die overal in Europa gretig aftrek vonden.
In het werk verdedigt Spinoza een vrijheid van godsdienst die veel verder gaat dan de toen gebruikelijke tolerantie van andersdenkenden. Aangezien álle godsdiensten, zo toont hij in een kritische analyse van Heilige boeken als de bijbel aan, op menselijke verbeelding berusten, kan geen enkele van de vele geloven die een stad als Amsterdam kent claimen de waarheid in pacht te hebben. De overheid dient ervoor te zorgen dat mensen met verschillende levensovertuigingen vreedzaam en in vrijheid samenleven.
Verder is democratie en vrijheid van meningsuiting geen bedreiging, maar juist een voorwaarde voor een krachtige samenleving. De juistheid van deze analyse toont, zo meent Spinoza, het voorbeeld van Amsterdam, dat aan deze veelvormige vrijheid van filosoferen zijn welvaart dankt.
Wie, wanneer en waar
Filosofie
Datum en tijd
Zondag 18 oktober 2020
15.00 – 18.00 uur
Locatie
Perdu
Kloveniersburgwal 86, Amsterdam
Google Maps
Kosten
Toegang is €6 voor leden en €9 voor niet-leden, inclusief koffie en thee vooraf en een drankje na de lezing.
Het HUMA-café is op dit moment volgeboekt. Het is niet mogelijk om je aan te melden.
Had je je aangemeld en kan je er toch niet bij zijn? Laat het ons weten. Stuur een mail naar [email protected]. Bedankt alvast!
Meld je aan voor de nieuwsbrief van Humanistisch Verbond Amsterdam Amstelland. Dan ontvang je maandelijks inspiratie en nieuws in je mailbox over onze activiteiten, cursussen en thema’s waarover we met elkaar nadenken en spreken.
Nu aanmelden voor de nieuwsbrief
We gaan zorgvuldig om met je gegevens, je kunt je op elk gewenst moment weer uitschrijven.
Sprekers
Jeroen Bartels
Jeroen Bartels (dr. J.J.A. Bartels) was van 1976 tot 2003 werkzaam op het ‘filosofisch instituut’ van de universiteit van Groningen. Vanaf midden jaren negentig groeide zijn belangstelling voor de figuur van Spinoza. Diens denken is in zijn ogen ook in de werkelijkheid van nu onverminderd van belang. Vanwege de huidige situatie rond COVID19 is Jeroen Bartels niet live aanwezig, maar vertonen we een eerder opgenomen lezing.
Henri Krop
Henri Krop is bijzonder hoogleraar Spinoza Studies aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam.
Heb je vragen, kom je er niet uit? Laat het ons weten. Stuur een mail naar [email protected]. Bedankt alvast!