Filosofie café – prof. dr. Theo W.A. de Wit – Zeitenwende

Na de Zeitenwende van Poetins oorlog: is een post-heroïsche samenleving wel mogelijk?

De oorlog in Oekraïne roept serieuze vragen op over het zelfbeeld van landen als Duitsland en Nederland als post-heroïsche, zelfs post-nationale samenlevingen. In zo’n samenleving krijgt niet de heldhaftige soldaat en zijn zelfoffer, maar het slachtoffer de nodige maatschappelijke erkenning en ondersteuning. Bewondering hebben wij hoogstens voor de ‘helden van de terugtocht’, machthebbers die beseffen dat hun tijd geweest is zoals Gorbatsjov of F.J. de Klerk. Mensen zijn bovendien niet heldhaftig van aard, stelde Levinas vast, vandaar ook tragikomische verschijnselen als de held op sokken in diverse varianten. Daarom moeten we volgens Levinas sterke instituties koesteren die ons beschermen tegen ons gebrek aan echte moed. Maar wat als ook rechtstaten ontaarden?

In post-heroïsche samenlevingen zijn het slachtoffers van allerlei aard die op onze sympathie kunnen rekenen, volgens socioloog Hans Boutellier hangen wij na het einde van de grote verhalen een ‘victimaal liberalisme’ aan. Een slachtoffer-gerichte samenleving heeft echter belangrijke schaduwzijden. Zo kunnen gedetineerden op weinig mededogen meer rekenen; het populaire ‘believe the victims’ maakt ook de weg vrij voor het veroordelen van onschuldigen; oorlogshandelingen van onze kant moeten worden verpakt in welzijnsjargon; en soldaten die sterven in onze ‘opbouw’- en ‘vredesmissies’ hebben toch zelf voor dit ‘beroepsrisico’ gekozen? Ten slotte heeft onze slachtoffer-gefixeerde samenleving nauwelijks nog toegang tot ons eigen daderschap in heden en verleden: wat ons opvalt aan onze voorouders is voornamelijk hun wreedheid en intolerantie.

Tegen de achtergrond van de Zeitenwende die de nieuwe oorlog in Europa betekent klinken enkele stellingen van de beroemd-beruchte Duitse politiek denker Carl Schmitt plotseling minder absurd en achterhaald: om onze levenswijze te verdedigen zijn ook moderne mensen bereid te sterven en te doden. Deze eis tot deze bereidheid is inmiddels ook allang geen monopolie van de staat meer, vandaag vragen strijd- en terreurgroepen van allerlei slag het offer van het leven. De wake up call van de meest recente oorlog vraagt volgens de spreker vooral een versterking van de samenleving en het burgerschap, inclusief zijn heroïsche dimensies.

Prof. Dr. Theo W.A. de Wit is politiek theoloog en filosoof. Hij is emeritus hoogleraar aan Tilburg University en gasthoogleraar aan de Universiteit Stellenbosch. Naast zijn wetenschappelijke werk (De Onontkoombaarheid van de Politiek. De Soevereine Vijand in de Politieke Filosofie van Carl Schmitt) heeft hij zich ook breder maatschappelijk geëngageerd, met name op het snijvlak van religie en politiek.

Aanvang 20.00 uur, zaal open vanaf 19.30 uur. Entree € 5,= Reserveren is  aan te raden zodat we u kunnen bereiken als er bijzonderheden zijn.

[email protected]  óók voor opgave voor onze e-nieuwsbrief.