Terug in de tijd – Hoe onze vrijheden onder druk staan

Overal in Europa wint conservatief gedachtegoed terrein. Op het gebied van abortus, maar ook op vrijheden zoals LHBTI+ en de vrijheid om wel of niet te geloven. Ook in Nederland zijn er tekenen van sluipende uitholling van individuele vrijheden. Gaan we terug in de tijd?

Corona, de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis. De onzekere mens wil zekerheid. En dat is precies wat rechts-populisten en oerconservatieven zeggen te bieden.

Wat betekent de hang naar een conservatieve samenleving voor de rol van de vrouw, de rechten van de gender-gemeenschap en andere individuele vrijheden? Een rondje langs de lidstaten laat zien dat juist die vrijheden overal in Europa afbrokkelen. Polen verbiedt toegang tot abortus in bijna alle omstandigheden. In Kroatië is het niet mogelijk voor homo’s en lesbiennes om pleegouders te worden. In Spanje heeft de extreemrechtse partij Vox zich openlijk uitgesproken tegen het feminisme en de wetten die vrouwen beschermen, zoals de strengere verkrachtingswetgeving die de regering eerder invoerde. In Hongarije moet iedereen die een abortus wil ondergaan binnenkort eerst naar de hartslag van de foetus luisteren.

Ook in Nederland zijn er tekenen van sluipende uitholling. Sterker, Nederland blijkt een grote speler op het gebied van de groeiende anti-genderlobby, die strijdt tegen lhbtiq- en reproductieve rechten.

In 2021 bracht het EPF of Sexual and Reproductive Rights een onderzoek naar buiten over deze lobby, inclusief een lijst van de grootste financiers. En Nederland staat niet op een onbelangrijke plek, namelijk op nummer twee van de grootste anti-genderfinanciers tussen 2009 en 2018. Dit is het netwerk van Traditie, Familie en Privé-eigendom, waar organisaties zoals Civitas Christiana en Ordo Iuris deel van uitmaken, met 96 miljoen euro. Op de veertiende plaats staat de ECPM, opgericht in en gerund vanuit Nederland, met een budget van 7 miljoen euro. En tot slot, op plaats 26 op de lijst, staat de Transatlantic Christian Council van SGP’er Henk Jan van Schothorst, met een bijdrage van vierhonderdduizend dollar (339.000 euro). Ter vergelijking: een organisatie zoals de International Lesbian and Gay Association (ILGA) Europe heeft maar een jaarbudget van ongeveer drie miljoen euro.

De opkomst van rechts-populisme, in combinatie met (deels christelijk) conservatisme, heeft geleid tot een Europa waar burgers niet meer vanzelfsprekend beschermd zijn. En dat heeft nogal wat gevolgen.

Vrouwenrechten en reproductieve rechten

• Overal in Europa probeert de anti-abortusbeweging de toch al moeilijke keuze voor abortus nog moeilijker te maken. Ze krijgen in steeds meer landen voet aan de grond en dat is niet zonder gevaar. Uit onderzoek van de wereldgezondheidsorganisatie WHO blijkt dat van de naar schatting 56 miljoen abortussen per jaar bijna de helft onveilig wordt uitgevoerd. Zeker acht miljoen vrouwen lopen direct gevaar, omdat ze wegens gebrek aan zelfbeschikking hun toevlucht zoeken tot onder andere het inbrengen van scherpe voorwerpen.
• Abortus is bijna geheel illegaal in Polen. Dit zorgt ervoor dat Poolse zwangeren naar andere landen, waaronder Nederland, komen voor een abortus. De regeringspartij Prawo i Sprawiedliwość (PiS) gebruikte de coronacrisis om deze wetgeving nog strikter te maken. Door corona kon de bevolking niet tegen deze wetgeving grootschalig demonstreren. De nieuwe abortuswetgeving zou inhouden dat iemand geen abortus mag doen als de foetus misvormd is. Deze vorm van abortus is 98% van alle legale abortussen in Polen. Deze nieuwe wet werd niet door het parlement aangenomen, maar ook niet compleet weggestemd, het gevaar voor een striktere wetgeving bestaat nog.
• In Spanje heeft de extreemrechtse partij Vox zich openlijk uitgesproken tegen het feminisme en de wetten die vrouwen beschermen, zoals de strengere verkrachtingswetgeving die de regering eerder invoerde. Deze nieuwe wetgeving maakt verkrachting zonder gebruik van geweld ook strafbaar. In de verkiezingen van november 2019 kreeg Vox vijftien procent van de stemmen en werd daarmee de derde partij van het land.
• In Hongarije moet iedereen die een abortus wil ondergaan binnenkort eerst naar de hartslag van de foetus luisteren. Met het besluit moeten zorgverleners hen confronteren met ‘een duidelijk teken van vitale functies van de foetus’. Pas daarna mogen ze besluiten om door te gaan met een abortus.

LHBTI+ rechten

• In Hongarije gebruikte de overheid gretig de noodwet om de transgenderwetgeving te veranderen. Deze verandering zou het onmogelijk maken voor mensen om officieel hun geslacht te veranderen.
• Hongarije breidt de omstreden wet uit die voorlichting over en het weergeven van homoseksualiteit en geslachtsverandering verbiedt in media en op school.
• In Kroatië is het niet mogelijk voor homo’s en lesbiennes om pleegouders te worden. Hier is eerder een zaak over aangespannen, maar nog steeds worden homo- en lesbische stellen geweigerd.

Vrijheden

• Polen richtte een ‘tuchtkamer’ voor rechters op. Tegenstanders van deze tuchtkamer zien het als een manier van de Poolse regering om rechters onder druk te zetten en af te komen van rechters die oneens zijn met de overheid. De overheid heeft al eerder het constitutionele hof vervangen met regeringsgezinde rechters. De rechtstaat staat hiermee onder druk.
• In Griekenland waren verschillende ouders gedwongen tot het aanspannen van een rechtszaak tegen de Griekse overheid omdat hun kinderen verplicht religieus onderwijs moesten volgen. De ouders wonnen deze zaak, maar ze moesten dit tot het Europese Hof uitvechten.
• In Italië is eind 2019 de fotograaf Oliviero Toscani veroordeeld tot een boete van €4000 voor het beledigen van de katholieke kerk. De fotograaf zei in een interview dat de katholieke kerk een masochistisch instituut was. Dit is vooral interessant omdat een jaar eerder de minister-president van Italië zich had uitgesproken tegen een blasfemie zaak van een christelijke vrouw in Pakistan.

Het Humanistisch Verbond zet zich in voor een vrije en menswaardige samenleving. Een samenleving waar iedereen zijn leven naar eigen wens kan invullen. We moeten daarom alert zijn – nóg alerter – op het groeiend aantal ondemocratische tendensen in de samenleving en ons uitspreken voor de rechten van minderheden.

Marein Zwama

Programmamanager Gender

Nicolline van der Spek

Freelance journalist