‘Voor de utopie komt de rouw’
Grootse toekomstdromen of collectieve maatschappijmodellen: utopisch denken is aan ons niet meer besteed. De toekomst ziet er ook wat bleek, ongezellig en weinig utopisch uit. Thomas More zou zich omdraaien in zijn graf, schrijft Esther Wit in haar blog voor de No Impact Week.
Thomas More (1478 – 1535) was een vroegmodern humanist. Hij gebruikte voor het eerst de term ‘Utopia’, letterlijk: niet-plaats. In het gelijknamige boek omschreef hij een denkbeeldige, ideale maatschappij. Het is niet heel verwonderlijk dat More zich een ideale maatschappij voorstelde. In het Engeland van zijn tijd heerst grote armoede en ongelijkheid. Grootgrondbezitters buitten de boeren uit. Van sociale rechtvaardigheid en brede culturele ontwikkeling was weinig sprake.
Persoonlijk bezit een bron van ellende
More zag vooral in persoonlijk bezit een bron van ellende. Idealiter produceren we gezamenlijk wat we nodig hebben en besteden de overgebleven tijd aan immateriële (lees: belangrijke) zaken. Zo ‘mag iedereen de tijd dat hij vrij is van zijn werk voor bezigheden gebruiken die hij zelf heeft uitgekozen en de meesten houden zich in deze tussenuren bezig met intellectuele arbeid.’
In More’s perfecte maatschappij wordt het leven niet bepaald door werken en consumeren, maar door om ontwikkeling, interesses, gelijkheid, harmonie, rust en orde. Het afschaffen van prive-bezit kan als voorloper van het latere Marxisme worden gezien.
Persoonlijk vrijheid
Bij dit soort utopisch denken voelen we ons niet meer helemaal thuis. Het gebrek aan persoonlijke vrijheid en een taboe op afwijkend gedrag is de weeffout van heilstaten; het zijn algemene modellen met weinig variatie en openheid. Het in praktijk brengen van ideaal-fantasieën vraagt de nodige lichte dwang.
‘Ze doen hun uiterste best om kinderen al op jonge leeftijd de juiste denkbeelden in te prenten, zodat ze een zinvolle bijdrage aan de samenleving kunnen leveren.’
Echte vrijheid en ‘uit de band springen’ passen er niet bij.Wij leven zonder utopie. We wantrouwen utopische maatschappijmodellen, en terecht. Wij hebben niet zozeer een ideaal toekomstbeeld. Wij hebben last van iets anders: een ideaal ‘nu-beeld’. Onze utopie is toch vooral ons huidige leven. Daar willen we erg graag aan vasthouden, ook al zien we de scheuren en barsten.
Misschien zijn we wel een beetje té verknocht aan onze huidige utopie. Ik merk het aan mezelf nu ik meedoe aan de No Impact Week. Ik probeer een week duurzaam te leven. Dat is leuk want ik werk mee aan een ecologische toekomst. Maar het is niet eenvoudig. Zo moet ik afscheid nemen van iets wat ons behoorlijk dierbaar is: plastic. In winkels zoek ik me een ongeluk naar spullen die niet in plastic zitten. Plastic was immers de utopie van onze ouders: goedkoop, makkelijk, schoon en efficiënt. Ik kan maar moeilijk zonder, het blijkt in mijn huishouden alom tegenwoordig.
Anders dan More moeten wij misschien eerst in de rouw en afscheid nemen van de utopie van onze voorouders. Je hoort het maar zelden van ecologisch angehauchte mensen, dus doe ik het bij deze: duurzamer leven is uitdagend, maar ook een beetje rouwen om een onhoudbaar gebleken utopie.
Lees verder over Thomas More in de Humanistische Canon
Marius de Geus komt in het derde weekend Humanistische Filosofie aan de ISVW over duurzaamheid praten. Hij schreef onder meer ‘Ecological utopias: envisioning the sustainable society’ U kunt zich, als u snel bent, nog aanmelden via de site van de ISVW
Hoofredacteur van de Humanistische Canon, Esther Wit
Tags: #Duurzaamheid en milieu #Ecologie, ecohumanisme en klimaat #ethiek #levenskunst
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.
"*" geeft vereiste velden aan